Chwasty odporne – jak ich szukać?

Przyczyny powstawania odporności zależą od wielu czynników, które często ze sobą współdziałają, np. od doboru herbicydów, ich właściwości, częstości stosowania, biologii chwastów oraz działalności człowieka. Jako dwa główne powody powstawania odporności podaje się odchwaszczanie herbicydami z tej samej grupy chemicznej (ten sam mechanizm działania substancji) oraz brak zmianowania upraw. Niemieckie doświadczenia pokazują, że w monokulturze pszenicy po 10 latach liczebność wyczyńca wzrosła z 500 do 1100 roślin/m².

Międzynarodowa baza ISHRW, z której pochodzą dane (International Survey of Herbicide Resistant Weeds), ma na celu udokumentowanie pojawienia się odpornych biotypów chwastów. Warunkiem umieszczenia gatunków odpornych w tej bazie jest spełnienie kilku kryteriów, do których należą m.in.: wymóg wystąpienia odporności w warunkach polowych, jej dziedziczenie i potwierdzenie akceptowanymi metodami badawczymi.

W poniższej tabeli zamieszczono wykaz chwastów, w stosunku do których odnotowano zjawisko odporności w Polsce oraz grupy herbicydów, na które dany gatunek był odporny. Z informacji tych wynika, że w Polsce pojawiła się odporność w najwyższym stopniu na herbicydy z grupy inhibitorów fotosyntezy w fotosystemie II (blokujące produkcję cukru i energii na drodze fotosyntezy) oraz inhibitory enzymu ALS (hamują wytwarzanie niektórych aminokwasów niezbędnych do syntezy białek). Jeśli chodzi o gatunki chwastów, u których stwierdzono wystąpienie odporności, to przeważały gatunki reprezentujące klasę jednoliściennych: miotła zbożowa, wyczyniec polny i owies głuchy.

Coraz więcej odporności

Obecnie odporność w Polsce ma coraz szerszy zasięg. Najczęściej spotykana jest w uprawie pszenicy ozimej, pszenżyta ozimego, ale także w rzepaku ozimym. Problem odporności na herbicydy dotyczy głównie takich gatunków, jak miotła zbożowa (gatunek jednoliścienny) i chaber bławatek (gatunek dwuliścienny). Wykaz substancji aktywnych przeznaczonych do zwalczania miotły, uwzględniających zagrożenie odpornością przedstawia tabela 2. W przypadku miotły zbożowej mamy do czynienia z odpornością głównie na herbicydy z grupy inhibitorów ALS, takich jak np. chlorosulfuron, jodosulfuron, mezosulfuron, sulfosulfuron. Wzrasta również skala odporności miotły na herbicydy z grupy inhibitorów karboksylazy acetylokoenzymu A (ACCazy) -  fenoksaprop-P-etylu i pinoksaden. W przypadku chwastów dwuliściennych, np. chabra odporność dotyczy głównie chlorosulfuronu i tribenuronu (inhibitory enzymu ALS).

Odporna miotła – kosmopolita

Jeśli chodzi o miotłę zbożową, jej odporność, poza Polską, odnotowano także w Austrii, Czechach, Danii, Francji, Niemczech, na Łotwie, Litwie, w Szwecji i Szwajcarii. W tych krajach występowała, głównie w pszenicy ozimej, miotła odporna na herbicydy (na zdjęciu) z grupy inhibitorów fotosyntezy w fotosystemie II i inhibitory enzymu ALS.
Poza wspomnianymi wcześniej gatunkami chwastów, odporność w Polsce odnotowano także u maruny nadmorskiej, maku polnego oraz fiołka polnego czy stokłos (przypadki lokalne).

Zaobserwuj odporność

Potencjalną odporność można monitorować. Ryzyko jej wystąpienia u chwastów istnieje, jeśli:

• pomimo zastosowania herbicydu na polu znajdują się niezniszczone pojedyncze osobniki lub skupiska chwastów (najczęściej tego samego gatunku) w bardzo dobrej kondycji;
• miejscem występowania skupisk chwastów nie są obrzeża pól, lecz różne miejsca na plantacji;
• pozostałe gatunki chwastów wrażliwych na dany herbicyd zostały skutecznie przez herbicyd zwalczone;
• z historii pola wynika, że stopniowo pogarszała się efektywność herbicydu w stosunku do jednego lub kilku gatunków;
• na polu stosowano przez wiele lat te same herbicydy (z tej samej grupy chemicznej) lub herbicydy o tym samym mechanizmie działania;
• na sąsiednich polach stwierdzono występowanie chwastów odpornych na ten herbicyd lub tę samą grupę chemiczną.

jd, fot. Kaczmarek