Potas zarządza wodą

Na 1 mln atomów azotu w roślinie przypada aż 250 tys. atomów potasu. Składnik ten jest zatem niezwykle ważny. Potas to swoisty „roślinny kosmopolita”. Może się przemieszczać swobodnie w górę i w dół rośliny, ponieważ nie jest wiązany w żadnym związku organicznym. Oznacza to tyle, że bierze udział w wielu przeróżnych procesach. Najważniejsze z nich to:

• udział w produkcji białek i cukrów,
• transport cukrów do ziaren, bulw czy korzeni buraka cukrowego,
• udział w tworzeniu tkanki mechanicznej, zwiększającej np. sztywność źdźbła zbóż (zapobieganie wyleganiu – grubsze ściany komórkowe), czy zdolność przechowalniczą plonu (grubsza skórka bulw ziemniaka czy owoców),
• wpływ na ilość wody wykorzystanej do produkcji substancji organicznej (im więcej potasu w roślinie, tym mniej wody na wyprodukowanie jednostki masy zużywa – niższy współczynnik transpiracji),
• zwiększanie zdrowotności roślin – w zbożach potas zmniejsza presję rdzy, w ziemniakach zarazy,
• zwiększanie zimotrwałości roślin – im więcej potasu w komórkach, tym wyższe stężenie soku komórkowego, który zamarza przy niższych temperaturach.

Potas zawsze w parze z wodą

Warto wspomnieć, że zarządzanie wodą w roślinie to jedna z kilku podstawowych funkcji potasu. Chodzi tu głównie o to, że im więcej jonów potasowych K+ w komórkach, tym większą siłę ssącą mają one w stosunku do wody. Mogą zatem pobrać jej więcej, zwiększając turgor (jędrność) całych organów –liści czy łodyg i tym samym zapewnić lepsze przetrwanie okresów z mniejszą ilością wody w glebie. W parze z tym idzie regulacja pracy aparatów szparkowych, która zależy m.in. właśnie od potasu. Woda w komórkach w miękiszu, szczególnie podczas ciepłej pogody, szybko przechodzi w parę i w tej postaci wydostaje się na zewnątrz przez aparaty szparkowe. Warto zaznaczyć, że wewnętrzna powierzchnia parowania (miękiszu palisadowego i gąbczastego) przewyższa o 7 do 30 razy zewnętrzną powierzchnię liścia. Rośliny mogą więc odparować i wydalić bezproduktywnie spore ilości wody.

Potas w glebie

Potas glebowy można podzielić na cztery frakcje:

• rozpuszczalny – sole potasu, jak azotany, fosforany, węglany, siarczany rozpuszczone w wodzie glebowej,
• potas wymienny – jony K+ związane z kompleksem sorpcyjnym gleby – łatwo dostępne dla roślin,
• potas trwale związany w warstwach między pakietowych minerałów ilastych, niedostępny dla roślin.
• potas niewymienny – zawarty w minerałach tzw. pierwotnych, jak mika czy skalenie, największe źródło pierwiastka, jednak praktycznie niedostępne dla roślin.

Im cięższa gleba, tym więcej niedostępnego potasu jest w niej unieruchomionego. Na takich glebach mamy mniejsze ryzyko wymycia K. Roczne wymycie potasu na glinie wynosi 3–8 kg/ha, a na piasku 7–17 kg/ha. 

Kiedy brakuje potasu

Niedobory potasu przybierają różne formy, w zależności od rośliny i nasilenia niedoboru. Pierwsze objawy niedoboru pojawiają się na starszych liściach, bo najwięcej tego pierwiastka jest w aktywnych, młodych częściach roślin. Zawsze jednak pokrój rośliny jest zwiędły, co wynika z obniżenia turgoru w wyniku zaburzeń w gospodarce wodnej. Liście stają się matowe, czasem niebieskozielone.
Często spotykana jest chloroza między żyłkowa liści, a na starszych może wystąpić brązowienie wierzchołków. Charakterystyczne dla niedoboru potasu jest zasychanie brzegów liści i ich zwijanie się ku górze. Objawy te nasilają się w warunkach niedoboru wody. Duży niedobór potasu to nekrotyczne plamy, postępujące od brzegów liści do środka blaszki. Rośliny z niedoborami K wytwarzają też dużo słabszy system korzeniowy, co pociąga za sobą wspomniane już więdnięcie i zasychanie liści.

jd. fot. Daleszyński