Rośnie presja ze strony nowych agrofagów – o jakich zagrożeniach mowa i jakich upraw dotyczą?

Nowe wyzwania dla zdrowia roślin wynikają przede wszystkim z obserwowanego skracania się czasu transportu towarów i ludzi, intensyfikacji handlu międzynarodowego, rosnącej mobilności ludzi, zwiększających ryzyko wprowadzenia na teren Unii Europejskiej nowych agrofagów, mogących powodować straty tak w uprawach rolnych i leśnych, jak i w naturalnych ekosystemach. Duże znaczenie w tym kontekście mają także zagrożenia powodowane przez zmiany klimatyczne, stwarzające agrofagom nowe możliwości ekspansji.

Nowe zagrożenia

Przykładami nowych dla Polski agrofagów, które w ciągu ostatniej dekady zadomowiły się w kraju, może być szkodnik kukurydzy – chrząszcz Diabrotica virgifera oraz szkodnik upraw sadowniczych - muchówka Drosophila suzukii. Oba szkodniki muszą być obecnie uwzględniane w programach ochrony upraw. Z kolei w Europie rozprzestrzenia się nowa bakteria patogeniczna dla roślin – Xylella fastidiosa. Zakres roślin-gospodarzy X. fastidiosa obejmuje rośliny należące do ponad 300 gatunków. Bakteria wyrządza szkody przede wszystkim w uprawach oliwek i winorośli. Natomiast najczęściej porażane gatunki roślin o znaczeniu gospodarczym dla Polski to brzoskwinia, a także: grusza azjatycka, borówka wysoka, śliwa japońska, śliwa domowa, wiśnia i czereśnia, a także rośliny ozdobne.

Zagrożenie dla lasów

Także obszary leśne narażone są na nowe szkodniki i patogeny. W 1999 r. po raz pierwszy stwierdzono w Europie nicienia węgorka sosnowca Bursaphelenchus xylophillus – w Portugalii, a obecnie występuje on także w Hiszpanii. Szkodnik ten atakuje drzewa iglaste, głównie sosnę, przy czym brak jest możliwości jego chemicznego zwalczania. Obserwowane zmiany klimatyczne powodują, iż w ostatnich latach Polska znajduje się strefie, w której B. xylophillus mógłby powodować gwałtowne zamieranie drzew sosy. Mając na uwadze dominującą pozycję sosny w polskich lasach (blisko 70% drzewostanu), zawleczenie B. xylophillus do Polaki mogłoby mieć katastrofalny skutek dla obszarów leśnych.

System kontroli

Nowe unijne przepisy określają następujące sposoby walki z tymi zagrożeniami:

• lista agrofagów kwarantannowych dla Unii Europejskiej podlegających bezwzględnemu obowiązkowi zwalczania,
• wykaz towarów, których import do Unii Europejskiej z państw trzecich jest zabroniony ze względu na stwarzane przez te towary ryzyko fitosanitarne,
• wykaz towarów, które w przypadku importu do Unii Europejskiej muszą spełniać wymogi szczególne (dotyczące sposobów uprawy, kontroli w państwie pochodzenia, środków fitosanitarnych zwalczających agrofagi, etc.),
• wykaz towarów, które w przypadku importu do Unii Europejskiej powinny być zaopatrzone w świadectwo fitosanitarne i poddane obowiązkowej granicznej kontroli fitosanitarnej.

Więcej kontroli?

Kontrola ta zawsze obejmuje trzy etapy: „kontrolę dokumentacji” (kontrola zaopatrzenia towaru w świadectwo fitosanitarne), „kontrolę identyfikacyjną” (kontrola tożsamości towaru) oraz „kontrolę bezpośrednią” (kontrola zdrowotności towaru). Towary te mogą być co do zasady importowane wyłącznie przez wyznaczone punkty kontroli granicznej.

- Zgodnie z prawem unijnym, przy imporcie weryfikowane jest zaopatrzenie tych towarów w świadectwo fitosanitarne, a także na poziomie co najmniej 1% powinna być prowadzona ich fizyczna kontrola. Zgodnie z rozwiązaniami krajowymi, kontrola ta jest jednak prowadzona na poziomie 10%, a więc wyższym niż wynikającym z przepisów Unii Europejskiej – mówił na sejmowej komisji rolnictwa wiceminister Ryszard Bartosik, który przedstawił posłom informację na temat możliwości zwiększenia kontroli rynku żywnościowego poprzez graniczne kontrole fitosanitarne i weterynaryjne w świetle prawa unijnego.

 W 2020 roku Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa skontrolowała łącznie 9 660 przesyłek zawierających towar podlegający granicznej kontroli fitosanitarnej. W wyniku granicznej kontroli wystawione zostały 83 decyzje zakazujące wprowadzenia przesyłek na terytorium Polski. Przyczyny zakwestionowania przesyłek to:

• brak świadectwa fitosanitarnego lub świadectwo nieprawidłowo wydane (brak deklaracji dodatkowej, niezgodna ilość towaru w przesyłce z deklarowaną w świadectwie),
• niezgodność z wymogami szczególnymi,
• niezgodność opakowań drewnianych ze standardem ISMP Nr 15,
• zawartość w przesyłce towarów zabronionych (gleby),
• wykrycie organizmu szkodliwego:
  - Tomato brown rugose fruit virus na nasionach pomidora pochodzących z Chin,
  - Tephritidae na owocach śliwy, pochodzących z Gruzji,
  - Frankinella occidentalis na sadzonkach Pelargonium, pochodzących z Izraela.

- Inspektorzy zatrudnieni w oddziałach granicznych w sposób wyrywkowy prowadzą również kontrole monitoringowe stanu fitosanitarnego innych importowanych z państw trzecich towarów pochodzenia roślinnego, nie podlegającym obowiązkowi zaopatrzenia w świadectwa fitosanitarne i przeprowadzenia granicznej kontroli fitosanitarnej. Zgodnie z wytycznymi głównego inspektora, kontrole takie obejmują nie mniej niż 10% takich przesyłek – podsumował wiceminister R. Bartosik. wk