Wapnowanie gleby w systemie bezorkowym

W systemie bezorkowym regulację pH gleby trzeba oprzeć na:

• przygotowaniu stanowiska o odczynie odpowiednim dla danej kategorii gleby (patrz tabela pierwsza),
• kontroli pH powierzchniowej warstwy gleby podlegającej mieszaniu i warstwy znajdującej się poniżej,
• kontroli czynników wywołujących zakwaszenie i ustalenia dawki nawozu.

Optymalny odczyn dla danej kategorii gleby

Zakwaszenie gleby ma charakter przestrzenny, dlatego należy tak dobierać zabiegi, aby stworzyć warunki do maksymalnego kontaktu wapna z fazą stałą gleby. W momencie podjęcia decyzji o wprowadzeniu systemu bezorkowego, odczyn warstw gleby poniżej pracy narzędzi uprawowych musi mieścić się w zakresie optymalnym dla danej kategorii gleby.
Badanie odczynu ma wyznaczyć dawkę wapna, wynikającą z potrzeb wapnowania. Dopiero potem można ustalić termin wapnowania, uwzględniając miejsce zabiegu w zmianowaniu oraz faktyczny termin jego wykonania.

W przypadku uprawy bezorkowej trzeba mieć na uwadze istotny fakt, jakim jest czasowe i przestrzenne ograniczenie szybkości działania wapna. Oznacza to, że w takim systemie należy wapnować częściej niż wtedy, kiedy używa się pługa. Polepszenie kontaktu nawozu wapniowego z glebą można uzyskać dwoma sposobami poprzez:

• maksymalne rozdrobnienie nawozu (dotyczy nawozów węglanowych);
• dobre, maksymalnie głębokie wymieszanie nawozu z glebą.

Wczesne zastosowanie wapna, czyli po zbiorze plonu głównego, najlepiej po zbożach, wymaga jego wymieszania na głębokość 10–15 cm. W ten sposób niwelujemy zakwaszenie powierzchniowe. Podczas kolejnych zabiegów należy przemieścić wierzchnią warstwę, bogatą w wapno, w głębsze partie profilu glebowego. Najlepszy agrotechnicznie termin wapnowania wyznacza uprawa w zmianowaniu o małej tolerancji na zakwaszenie. Taki roślinami są zarówno rzepak ozimy, jęczmień jary, jak i buraki cukrowe. Dopiero na drugim miejscu pojawia się problem wyboru kalendarzowego terminu aplikacji nawozów.

Jaki nawóz wybrać?
Podstawowym kryterium doboru nawozów jest szybkość działania odkwaszającego, która zależy od typu nawozu, wilgotności gleby i temperatury powietrza. Najszybciej odkwaszająco działają nawozy tlenkowe, następnie nawozy mieszane (tlenkowo-węglanowe), a najwolniej węglanowe. Zawsze należy uwzględniać nawozy zawierające magnez jako składnik bardzo podatny na wymywanie. Podział wapna ze względu na pochodzenie znajdziesz TUTAJ.

Drugim kryterium warunkującym wybór wapna jest termin kalendarzowy. Tutaj istotna jest zarówno możliwość wykonania zabiegu (zbiór przedplonu, stan gleby) oraz temperatura powietrza i wilgotność gleby. Generalnie rozpuszczalność nawozów węglanowych zwiększa się wraz ze spadkiem temperatury (temperatura wody w glebie) oraz zawartości wody w glebie. Optymalnym terminem kalendarzowym jest lato, co w praktyce oznacza wapnowanie tuż po zbiorze roślin, np. na ściernisko.

Więcej opadów to lepsze odkwaszanie
Dynamika procesu odkwaszenia zależy bowiem od ilości i rozkładu opadów. W tym przypadku pożądane są obfite opady w okresie jesienno-zimowym, aby wprowadzone wapno przemieszczało się wraz z wodą w głąb profilu glebowego. Zastosowanie nawozu latem i kilkakrotne wymieszanie zapewnia maksymalizację kontaktu nawozu z glebą. Zabiegu tego nie można więc wykonać przed siewem rzepaku, a jedynym terminem jest zboże, w omawianym przypadku jęczmień jary, który jest bardzo wrażliwy na zakwaszenie gleby. Jednocześnie długi okres od zabiegu do siewu pozwala na wielokrotne mieszanie nawozu z glebą. Powtórny zabieg można wykonać po rzepaku, tak aby stworzyć dobre warunki dla pszenicy ozimej.

Nawozy zakwaszają
Zakwaszenie gleby powoduje azot, pochodzący z mineralizacji i nawozów mineralnych. Azot amonowy to pierwsza forma, która pojawia się w glebie jako produkt mineralizacji form organicznych. Neutralizacja 1 kg azotu amonowego wymaga wprowadzenia jednocześnie do gleby 3–4,5 kg CaCO₃.
Podstawowym procesem zachodzącym w glebach uprawnych jest utlenianie azotu amonowego – nitryfikacja. Bardzo silnie wpływa na zakwaszenie gleby, najintensywniej zachodzi w wierzchniej jej warstwie, a więc decyduje o tempie spadku odczynu gleby. Zrównoważenie stanu zakwaszenia wymaga wprowadzenia do gleby 5,5 kg CaCO₃ na 1 kg formy amonowej azotu (N-NH4), podlegającego utlenieniu.

Poniżej bilans zakwaszający gleby w zmianowaniu:

prof. Witold Grzebisz, UP w Poznaniu