Ceny referencyjne poprawią pozycję rolnika w łańcuchu żywnościowym?

Rząd ustawę o organizacji niektórych rynków rolnych oraz ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczym uchwalił na początku lipca.

Jej najbardziej kontrowersyjnym zapisane jest wprowadzenie tzw. cen referencyjnych. Zakup produktów rolnych lub spożywczych po cenach niższych niż one będą skutkować wszczęciem postępowania przez Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów, a w przypadku stwierdzenia w wyniku kontroli nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej nabywcy względem dostawcy – możliwością nałożenia kary pieniężnej.

Do ustawy załączony jest również projekt rozporządzenia w sprawie wykazu produktów lub podkategorii produktów, dla których ustala się cenę referencyjną, który uszczegóławia te przepisy. I tak nowe prawo będzie stosowane do następujących płodów rolnych:

• jabłko;
• porzeczka do mrożenia;
• porzeczka na koncentrat;
• aronia na koncentrat;
• wiśnia do mrożenia;
• wiśnia na koncentrat;
• truskawka do mrożenia;
• truskawka na koncentrat;
• malina do mrożenia;
• malina na koncentrat;
• agrest do mrożenia;
• pszenica konsumpcyjna;
• pszenica paszowa;
• jęczmień konsumpcyjny;
• jęczmień paszowy;
• żyto konsumpcyjne;
• żyto paszowe;
• kukurydza.

Dlaczego takie, a nie inne produkty? Otóż ustawodawca zaproponował, aby nowymi przepisami objąć produkty lub podkategorie produktów, których produkcja w znacznej części kierowana jest do przetwórstwa (owoce) oraz produkty, w przypadku których występuje bardzo duże zróżnicowanie siły przetargowej ich producentów (zboża) a stosowanie kontraktacji nie jest powszechne.

Rynek owoców

W uzasadnieniu Polska jest ważnym – w skali globalnej – producentem owoców klimatu umiarkowanego. Wśród krajów Unii Europejskiej plasujemy się za Włochami, Hiszpanią i Francją, a przed Grecją oraz Niemcami. W Polsce produkuje się najwięcej w UE jabłek oraz owoców miękkich, w tym wiśni, malin, porzeczek czarnych i aronii. Jednocześnie około połowa produkcji tych owoców trafia do przetwórstwa. Udział dostaw do przetwórstwa w podaży rynkowej jabłek szacowany jest na około 50%, malin na 75-80%, truskawek 65-70%, porzeczek czarnych na ok. 90%, a wiśni na 80-85%.

A podstawowym problemem w produkcji owoców dla przetwórstwa są duże wahania podaży i cen. To efekt sezonowego charakteru ich produkcji (koncentracja dużej podaży w krótkim czasie), krótki okres trwałości tych surowców, koncentracja produkcji w niektórych regionach kraju. Jednocześnie według Instytutu Ekonomiki Rolnictwa ceny płacone przez zakłady przetwórcze są zdecydowanie niższe od uzyskiwanych na rynku produktów do konsumpcji. Ponadto charakteryzują się bardzo silną zmiennością w ujęciu wieloletnim:

• ceny skupu jabłek kierowanych do przetwórstwa w 2018 r. były na niskim poziomie. W odniesieniu do poprzedniego sezonu można odnotować niemal 3,5-krotny ich spadek,
• ceny skupu wiśni do mrożenia w 2018 r. były niższe od średnich w latach 2012-2016 o 19%. Ceny skupu wiśni do tłoczenia były niższe od średnich z lat 2012-2016 o 29%,
• ceny skupu truskawek w 2018 r. były niższe niż w 2017 r.,
• ceny skupu malin do przetwórstwa obniżają się od 2015 r. Ceny zmniejszyły się również w 2017 r. w relacji do roku poprzedniego, mimo spadku zbiorów w Polsce. Na spadku cen w obrotach światowych przetworów z malin (głównie mrożonek) zaważył wzrost podaży z państw o dużej produkcji przetworów z malin (Serbia, Bośnia i Hercegowina, Kosowo, Ukraina). Producenci przetworów z tych owoców z Ukrainy oraz krajów bałkańskich mogą oferować towar po cenach niższych niż ich polscy konkurenci,
• ceny skupu porzeczek czarnych w 2018 r. powróciły do poziomu z lat 2014-2016, tj. ok. 0,60 zł/kg (loco-zakład).

Rynek zbóż

Z kolei rynek zbóż w Polsce charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem struktur produkcyjnych. Siła przetargowa gospodarstw rolnych w łańcuchu marketingowym tego rynku jest bardzo zróżnicowana. Duże i wyspecjalizowane gospodarstwa rolne sprzedają duże partie towaru, dysponują zapleczem magazynowym i mogą elastycznie prowadzić dystrybucję w zależności od potrzeb i sytuacji rynkowej. Małe gospodarstw rolne nie mają dużej siły przetargowej i w związku z tym zarządzenie ryzykiem handlowym i cenowym jest bardzo utrudnione.

Według danych IERGiŻ zbiory zbóż oraz ich rozdysponowanie kształtowały się następująco:

• pszenica - średnie zbiory w latach 2013-2018 wahały się w granicach 10,6-12,9 mln ton przy średniej 10,7 mln ton. Główne kierunki rozdysponowania to spożycie (średnio w latach 2013-2018 - 3,8 mln ton), zużycie paszowe (3,8 mln ton) oraz zużycie przemysłowe (0,5 mln ton produkcja skrobi, gorzelnictwo 0,2 mln ton). Skup w latach 2013-2018 wahał się w granicach 5,0-7,8 mln ton (średnia 6,7 mln ton).
• jęczmień - średnie zbiory w latach 2013-2018 wahały się w granicach 2,9-3,9 mln ton przy średniej 3,2 mln ton. Główne kierunki rozdysponowania to zużycie paszowe (2,6 mln ton), zużycie przemysłowe (0,3-0,5 mln ton głównie do produkcji słodu) oraz spożycie (0,1 mln ton). Skup w latach 2013-2018 wahał się w granicach 0,7-0,9 mln ton (średnia 0,8 mln ton).
• kukurydza -  średnie zbiory w latach 2013-2018 wahały się w granicach 3,2-4,5 mln ton przy średniej 4,0 mln ton. Główne kierunki rozdysponowania to zużycie paszowe (2,9 mln ton), zużycie przemysłowe (średnio 0,65 mln ton głównie do produkcji skrobi w gorzelnictwie). Skup w latach 2013-2018 wahał się w granicach 1,6-2,5 mln ton (średnia 2,3 mln ton).
• żyto - średnie zbiory w latach 2013-2018 wahały się w granicach 2,0-3,3 mln ton przy średniej 2,5 mln ton. Główne kierunki rozdysponowania to spożycie (0,8 mln ton), zużycie paszowe (0,6 mln ton), zużycie przemysłowe (0,4 mln ton głównie w gorzelnictwie). Skup w latach 2013-2018 wahał się w granicach 0,8-1,3 mln ton (średnia 1,0 mln ton).

Główny obszar ryzyka w produkcji zbóż wiąże się ze zmiennością cen, która jest wynikiem wahliwości warunków pogodowych w Polsce oraz zmiennością cen na rynkach międzynarodowych. wk