Jesteś w strefie Premium

Polityka gospodarcza i polexit – czy rolnicy mają się czego obawiać?

Czy polski rolnik powinien obawiać się polexitu i jakie konsekwencje dla branży rolnej niesie obecna polityka gospodarcza – na te pytania odpowiadają w obszernym raporcie „Zagrożenia dla rozwoju Polski wynikające z prowadzonej polityki gospodarczej” przygotowanym na zlecenie Fundacji Europejski Fundusz Rozwoju Wsi Polskiej dr Maciej H. Grabowski, dr Jarosław Neneman, prof. dr hab. Witold M. Orłowski oraz prof. dr hab. Walenty Poczta.

Karol Pomeranek1 października 2022, 08:03

Z tego artykułu dowiesz się:

jakie zmiany muszą nastąpić w polityce gospodarczej?
jak może wpłynąć polexit na polskie rolnictwo?
ile środków otrzymali rolnicy z dotacji z budżetu państwa, a ile z UE?

Jak zaznaczają we wstępie autorzy publikacji, polityka rolna, realizowana w ramach zasad unijnych, musi w większym niż dotąd stopniu zadbać o bezpieczeństwo żywnościowe kraju. Ich zdaniem, oznacza to m.in. konieczność odejścia od „rozdawniczego” charakteru dotacji z tytułu polityki rolnej na rzecz większego wsparcia dużych producentów, których działalność decyduje o skali i kosztach wytwarzania żywności.

Dochody przedsiębiorcy rolnego i kwota zrealizowanych płatności bezpośrednich -

Efekty polexitu odczułby sektor rolno-żywnościowy Polski

Z polexitem – jak wynika z raportu – wiązałaby się groźba degradacji ekonomicznej i technologicznej sektora rolno-żywnościowego, z jednoczesnym ryzykiem dotkliwych szkód w wymiarze makroekonomicznym i społecznym.

W szczególności, polexit oznaczałby:

zagrożenie bezpieczeństwa żywnościowego kraju;
zmniejszenie budżetu rolnego obejmującego wydatki na rolnictwo i jego otoczenie;
zmniejszenie dochodów rolników;
pozbawienie obszarów wiejskich znacznych środków rozwojowych;
zmniejszenie nakładów inwestycyjnych realizowanych w rolnictwie polskim;
zahamowanie przemian strukturalnych;
ograniczenie popytu zewnętrznego i krajowego;
ograniczenie napływu nowych BIZ do sektora żywnościowego.

Wpływ środków UE na rozmiar nakładów inwestycyjnych w rolnictwie polskim

Jakie są dwie możliwe ścieżki polexitu?

Jak wynika z przeprowadzonych badań ankietowych, na które powołują się autorzy raportu, większość Polaków zwraca uwagę na korzyści wynikające z członkostwa w UE, które to są jednak utożsamiane głównie z transferami unijnymi (58% wskazań) i z otwartymi granicami (45%).

Co tymczasem niepokoi ankietowanych w związku z członkostwem w Unii? Po stronie „kosztów” czołowe miejsce zajmuje obawa o nadmierne ograniczenie suwerenności (40%).

Co ciekawe, korzyści dla rozwoju polskiej gospodarki widziało łącznie tylko 19% pytanych, przy 7% uważających że polska gospodarczo traci (a więc netto na korzyści wskazywało tylko 12%).

– Korzyści dla rolnictwa widziało (netto) tylko 9% pytanych, a korzyści dla bezpieczeństwa i pozycji międzynarodowej kraju 6%. Oznacza to, że znaczące zmniejszenie korzyści finansowych (transferów) może radykalnie zmniejszyć poparcie Polaków dla członkostwa – czytamy.

Postrzeganie przez Polaków korzyści i kosztów członkostwa w Unii (procent wskazań*, 2019

Jakie byłyby konsekwencje ekonomiczne polexitu w ocenie autorów raportu?

Polska utraciłaby dostęp do funduszy budżetowych UE z tyt. Polityki Spójności i komponentu strukturalnego Wspólnej Polityki Rolnej (w latach 2004-2021 fundusze te przynosiły Polsce średniorocznie 9 mld euro, czyli odpowiednika 2,3% PKB).
Polska utraciłaby pochodzące z budżetu UE środki na dopłaty bezpośrednie i interwencje rynkowe realizowane w ramach Wspólnej Polityki Rolnej (sięgające w latach 2004-2021 średniorocznie 2,5 mld euro, czyli odpowiednika 0,6% PKB).
Zwiększone wydatki publiczne, w celu częściowego utrzymania wydatków na inwestycje publiczne i na politykę rolną, stworzyłyby dodatkowe problemy dla finansów publicznych Polski.

Polski handel zagraniczny produktami rolno–spożywczymi w latach 2003–2020 (mld euro)

„Można uznać rolnictwo UE za rolnictwo sukcesu”

– W perspektywie kilkudziesięciu lat funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej (WPR) w warunkach instytucjonalnych zagwarantowanych przez tę politykę wraz z pełnym włączeniem rolnictwa w Jednolity Rynek Europejski (JRE) można uznać rolnictwo UE za rolnictwo sukcesu. W pełni gwarantuje ono obywatelom Unii bezpieczeństwo żywnościowe (włącznie z bezpieczeństwem żywności), dostarcza rozlicznych dóbr publicznych, jego rozwój cechuje się zmniejszającą uciążliwością dla środowiska, a na tle rolnictwa światowego cechuje się ono zrównoważeniem rozwojem. To w pełni dotyczy również sytuacji rolnictwa polskiego. Już tylko ten argument powinien wystarczyć dla uzasadnienia korzyści płynących z akcesji Polski do UE zarówno dla sektora żywnościowego, jak również dla całej gospodarki i ogółu społeczeństwa – analizują autorzy publikacji.

Udział produktów rolno–spożywczych w polskim handlu zagranicznym ogółem w latach 2003–2020 (%)

66,3 mld euro otrzymał sektor rolno-żywnościowy

Od początku akcesji do dnia 31 grudnia 2021 roku z budżetu UE sektor rolno-żywnościowy został łącznie wsparty kwotą 66,3 mld euro, czyli udział WPR we wszystkich transferach z budżetu UE do Polski wyniósł około 31%.

– Rezygnacja z członkostwa Polski w UE oznaczałaby utratę tych środków. Transfery finansowe z tytułu WPR mają zasadnicze i bezpośrednie znaczenie dla kształtowania poziomu środków przewidzianych na rolnictwo w budżecie kraju, na poziom dochodów rolników i na możliwości rozwojowe rolnictwa (gospodarstw rolnych).

– Środki otrzymane przez Polskę z tytułu płatności WPR stanowią zasadniczą część budżetu przeznaczonego na rolnictwo w budżecie kraju. Ich udział (bez wydatków na KRUS) w ostatnich dziesięciu latach kształtował się od 41,7% w roku 2017 do ponad 50% w latach 2015 i 2016. Oznacza to, że bez środków UE budżet rolny obejmujący wydatki na rolnictwo, ale także na jego otoczenie (np. wydatki na inspektoraty i inspekcję weterynaryjną, ochrony roślin, naukę, postęp biologiczny itp.) byłby o połowę lub prawie połowę mniejszy.

Udział środków UE w budżecie rolnym Polski (%)

Udział środków UE w budżecie rolnym Polski (%)

230 mld zł otrzymali polscy rolnicy z puli unijnej

Jak wynika z raportu, łącznie od roku 2004 do roku 2021 polscy rolnicy otrzymali wsparcie bezpośrednie (dochodowe) wynoszące prawie 230 mld zł, a ponadto tzw. dotacje do produktów wyniosły około 60 mld zł.

– W sumie te dwie pozycje stanowiły średnio w okresie po akcesji bez mała połowę dochodów rolników (48,9%). Do podobnych konkluzji prowadzi rachunek przeprowadzony w cenach bieżących. Kwota zrealizowanych płatności bezpośrednich w ramach kampanii 2004-2021 (do dnia 31.01.2022 r.) wyniosła w sumie prawie 220 mld zł.

Eksport produktów rolno–spożywczych z Polski według partnerów handlowych w latach 2003–2020 (mld euro)

W tym samym okresie rolnicy uzyskali dochód wynoszący 601 mld zł.

– Oznacza to, że tylko wsparcie z tytułu dopłat obszarowych odpowiada za prawie 37% dochodów rolników. Jednak w tym samym okresie rolnicy otrzymywali również płatności z II filara WPR (z PROW). Można szacować, że środki z PROW wyniosły około 140-150 mld zł, z czego do gospodarstw rolnych zostało skierowane około 70% tej kwoty. Zatem do kwoty dopłat wynoszącej 220 mld zł można dodać kolejne około 100 mld zł. Łącznie gospodarstwa rolne w okresie poakcesyjnym zostały wsparte środkami w wysokości około 320 mld zł (w cenach bieżących). Rachunek w cenach bieżących wskazuje nawet wyższy udział środków WPR w dochodach rolników (na poziomie przekraczającym 50%). Podkreślić też trzeba, że pozostałe środki PROW posłużyły wsparciu rozwoju przetwórstwa rolnego i rozwoju obszarów wiejskich, co także wpływało na sytuację ekonomiczną gospodarstw oraz jakość życia na obszarach wiejskich. Nadto na wsparcie rozwoju obszarów wiejskich zostały także skierowane środki pochodzące z polityki spójności UE. Tylko w perspektywie finansowej 2014-2020 na ten cel przeznaczono ponad 20 mld zł.

Import produktów rolno–spożywczych do Polski według partnerów handlowych w latach 2003–2020 (mld euro)

Wnioski końcowe autorów raportu:

Potencjalny polexit prowadziłby do pozbawienia rolnictwa i obszarów wiejskich transferów ze Wspólnej Polityki Rolnej oraz wykluczyłby uczestnictwo sektora rolno-żywnościowego w Jednolitym Rynku Europejskim, a to skutkowałoby:

Zagrożeniem bezpieczeństwa żywnościowego kraju;
Zmniejszeniem budżetu rolnego obejmującego wydatki na rolnictwo i jego otoczenie prawie o połowę;
Zmniejszeniem dochodów rolników tylko z tytułu braku transferów finansowych z WPR w wymiarze do 50%;
Pozbawieniem obszarów wiejskich znacznych środków rozwojowych, zarówno z tytułu braku środków z WPR, jak i z polityki spójności UE;
Zmniejszeniem o prawie połowę nakładów inwestycyjnych realizowanych w rolnictwie polskim, co spowodowałby pogorszenie potencjału konkurencyjnego polskiego sektora żywnościowego;
Zahamowaniem przemian strukturalnych i postępu technicznego – nie następowałby przyrost zasobów ziemi w rozwojowych gospodarstwach rolnych i zachodziłaby dekapitalizacja trwałego majątku produkcyjnego, a to powodowałoby stagnację lub spadek poziomu produkcji i dalsze zmniejszenie dochodów rolników;
Ograniczeniem popytu zewnętrznego, ale również krajowego (na skutek spowolnienia wzrostu PKB), co prowadziłoby do ograniczenia produkcji przez przemysł spożywczy. Szczególne ograniczenia produkcji mogłyby dotyczyć przedsiębiorstw zagranicznych, włącznie z wycofaniem się ich z Polski;
Ograniczeniem napływu nowych BIZ do sektora żywnościowego;
Konieczne jest pełne i dobrze ukierunkowane wykorzystanie środków ze WPR oraz KPO na ochronę sektora rolnego poprzez jego wzmocnienie w celu zaspokojenia potrzeb rynku krajowego, utrzymania pozycji eksportowych i unowocześnienia sektora w kierunku sprostania rosnącemu popytowi przy zmniejszeniu jednostkowej nakładochłonności (w tym energochłonności) produkcji.