Kiedy brakować lochy ze stada? Planowanie grup technologicznych

Podstawą prawidłowej i efektywnej produkcji każdej fermy trzody chlewnej jest stado loch. Niezależnie od koniunktury na rynku, nie można rezygnować z dobrych praktyk hodowlanych, polegających na wyliczeniu i realizowaniu założeń produkcyjnych – jedną z nich jest planowana wymiana loch w stadzie i wprowadzenie w miejsce starych loch – młodych. Jest to konieczne, jeśli chcemy utrzymać wysoki i wyrównany poziom produkcji przez kolejne lata.

Planowe prowadzenie produkcji a zdarzenia losowe

Jest wiele przyczyn, dla których pewna pula macior powinna być zastąpiona młodymi samicami. Przyczyny brakowania można podzielić na dwa rodzaje: zamierzone i niezamierzone (zdarzenia losowe). Brakowanie zamierzone – wynika z przestrzegania zasad prowadzenia produkcji, które polegają na systematycznej wymianie loch w stadzie ze względu na wiek, a w związku z tym pogorszeniem się jakości miotu pod względem liczby urodzonych prosiąt i ich kondycji. Brakowanie niezamierzone będzie miało miejsce wtedy, gdy o usunięciu lochy będą decydowały inne wady, powstałe w wyniku oddziaływania środowiska, w którym przebywają zwierzęta.

Z analizy przebiegu użytkowości loch w stadach zachodniej Europy, przeprowadzonych na 60 tys. loch, wynika, że tylko 27–28% loch jest brakowanych z powodu wieku zwierząt (brakowanie zamierzone). Główną przyczyną brakowania loch jest nieskuteczne zapłodnienie po pierwszym lub dalszych miotach oraz brak rui i wynosi 34–36% stada, co może być związane z jakością obsługi i żywienia. Innym ważnym niezamierzonym powodem eliminacji loch ze stada są słabe kończyny, kulawizny i trudności w poruszaniu się, stanowiące 9–10% ogółu przyczyn brakowania.

Sposób postępowania ze zwierzętami, jakość obsługi, budynków oraz organizacja produkcji może decydować o poziomie problemów, a w konsekwencji obniżeniu lub zwiększeniu odsetka brakowania samic. W tym miejscu chciałabym podkreślić znaczenie personelu. Wnikliwa analiza przyczyn brakowania może przyczynić się do zmian w zarządzaniu.

Dokładnie prowadzona dokumentacja stada prowadzi do zmian w zarządzaniu produkcją.

Wiek stada loch

W prowadzeniu stada loch powinno się dążyć do idealnego profilu wiekowego samic w grupie technologicznej. Tylko to pozwoli na otrzymanie jednolitych i licznych partii prosiąt. W naturalnych warunkach locha może żyć nawet 18 lat, jednak w intensywnej produkcji długość jej użytkowania wynosi od 3 do 4 lat. U loch starszych, po 6. wyprosieniu obserwowana jest wyższa zamieralność zarodków, rodzi się więcej prosiąt martwych, więcej osesków z niedowagą i więcej mumifikatów. Do tych problemów dochodzą kulawizny nóg, choroby i nagłe padnięcia loch oraz kiepska kondycja masy ciała, czyli zatuczone lub wychudzone lochy.

Starsze maciory częściej mają problemy z listwami mlecznymi, sutki są obwisłe i wyciągnięte, co uniemożliwia młodym prosiętom dobre chwytanie i pobieranie pokarmu. Pojawia się też problem z tkanką gruczołową i niedrożnością sutków, spowodowany infekcjami lub urazami. Dodatkowo trzeba liczyć się z problemami związanymi z wydajnością laktacji, co przyczynia się do pogorszenia kondycji odchowywanych prosiąt. Wskaźnik wyprosień, a także zdolność do urodzenia i odchowania licznych miotów jest uzależniona od wieku lochy i kolejności cyklu reprodukcyjnego. Dlatego stado powinno mieć jak najwięcej matek między 3. a 6. oprosieniem.

Poziom brakowania loch

Roczna wymiana loch w stadzie może kształtować się na poziomie 35–55%. Każde stado powinno mieć wyliczoną liczbę loszek wprowadzanych do rozrodu w ciągu roku. Proces ten powinien być dobrze zaplanowany tak, aby w całym stadzie i w każdej grupie technologicznej znajdowała się odpowiednia proporcja wiekowa matek w danym cyklu reprodukcyjnym.

Remont stada na poziomie 40–45% pozwoli utrzymać produkcję na dobrym poziomie. W zależności od wielkości stada wyliczamy liczbę loszek, jaką musimy przygotować, np. 430 loch stada podstawowego × 40% = 172 szt. na 52 tygodnie = 3,3 loszki dla cyklu jednotygodniowego (× 3) 10 loszek dla cyklu 3-tygodniowego w każdym tygodniu technologicznym.

Na rysunku 2. przedstawiona jest struktura wiekowa stada loch przy 45% i 55% oraz naniesiony jest wiek fermy produkującej prosięta. Jak widać, ferma badana ma bardzo niekorzystną strukturę wiekową stada loch, młode zwierzęta zbyt późno zaczęły być wprowadzane, najwięcej loch jest w 1. i 7.–8. cyklu. Ferma taka w zasadzie przechodzi drugie zasiedlenie i pociąga to nagromadzenie problemów, związanych z określonymi cyklami produkcyjnymi – np. nasilenie problemów związanych z drugim miotem. Lochy mogą mieć dłuższy czas jałowienia i niższą skuteczność inseminacji ze względu na uszczuplenie rezerw organizmu w pierwszej laktacji. Ponadto zwiększona liczba loszek w danym roku podniesie koszty produkcji, a także koszty weterynaryjne, gdyż na większej grupie zwierząt będzie trzeba przeprowadzić podwójne szczepienie. Jeżeli dodatkowo wartość rzeźna loch usuwanych ze stada będzie niska – nie zrównoważy to kosztów wprowadzenie loszek. Nietrudno wywnioskować, że jest to ekonomicznie nieuzasadniony zabieg, gdyż wymiana stada jest składnikiem kosztów w produkcji świń. Wysoka stopa wymiany (remontu) stada zwiększa koszty zakupu młodych loszek, ich ewentualnej kwarantanny i aklimatyzacji.

Im niższy remont stada, tym więcej będziemy mieli w stadzie loch w starszych cyklach, co będzie miało wpływ na poziom produkcji. Szczególną uwagę należy zwrócić na remont stada w fermach zasiedlanych, gdzie już w pierwszym roku powinno się utrzymać remont stada na poziomie 10%, w drugim – 20% itd. Często się o tym zapomina.

Dokładna dokumentacja do planowania

Niezbędnym elementem do sprawnego planowania produkcji jest dokładna dokumentacja. Na podstawie wyników produkcyjnych prowadzonych w programie komputerowym poprzez odpowiednie raporty, czyli tzw. listy pozytywnej/negatywnej, łatwo możemy wyłonić lochy najlepsze i najgorsze, i dzięki temu szybko decydować o ich usunięciu lub pozostawieniu w stadzie. W innych raportach mamy zestawienie dotyczące liczby loch w każdej grupie technologicznej, ich wieku. Umożliwia to przeprowadzenie szybkiej analizy i skonstruowanie planu rocznego.

Jakość loszek

Będziemy skutecznie wpływać na utrzymanie poziomu produkcji, jeżeli przygotowanie loszek do rozrodu będzie właściwe. Dotyczy to wieku i masy ciała loszek, a także grubości tkanki tłuszczowej mierzonej w punkcie P2 (16–20 mm). Optymalny wiek krycia loszek wynosi 220.–230. dnia, zwierzęta w tym czasie powinny charakteryzować się średnią masą ciała 130–140 kg. Zgromadzenie odpowiedniej ilości tłuszczu podskórnego świadczy o kondycji loszki i dobrym żywieniu, ukierunkowanym na osiągnięcie dobrych wyników w rozrodzie i w pierwszej laktacji. Hormony steroidowe magazynowane są m.in. w tkance tłuszczowej, dlatego ma to wpływ na wystąpienie rui, skuteczność krycia oraz liczbę prosiąt żywo urodzonych w pierwszym miocie. Zbyt małe loszki mogą mieć trudności w utrzymaniu kondycji w pierwszej laktacji, co spowoduje, że duży odsetek loszek może być zbyt wcześnie usuwany ze stada. Czyli wprowadzamy odpowiednią liczbę loszek rocznie, ale ich kondycja i jakość nie pozwala na skuteczne wprowadzanie w wyższe cykle produkcyjne.

Krycie w wyższej wadze, naturalne ruje wpłyną na poprawę plenności u loszek, co rokuje pozytywnie dla produkcyjności całego stada w przyszłości. Perfekcyjnie prowadzona dokumentacja umożliwia precyzyjne wprowadzanie loszek do grup technologicznych, zapewniając w ten sposób stałą ich odnowę i utrzymanie liczby pokrytych loch w grupie na ustalonym poziomie.

dr Grażyna Kusior
fot. Kurek