Jesteś w strefie Premium
Zmniejszamy wprowadzanie azotanów do Bałtyku ale program będzie ostrzejszy
O odpowiedź na pytania o potrzebę i cel wprowadzenia przepisów programu azotanowego zapytaliśmy też Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Oto zadane pytania i udzielone odpowiedzi.
Czy konieczne było obejmowanie programem obszaru całego kraju?
Dyrektywa 91/676/EWG – tzw. dyrektywa azotanowa dopuszcza dwa modele wdrażania działań mających na celu ochronę wód przed zanieczyszczeniami powodowanymi przez azotany pochodzenia rolniczego. Pierwszy model określony w art. 3 ust. 2 ww. dyrektywy polega na wyznaczeniu obszarów szczególnie narażonych na zanieczyszczenie związkami azotu ze źródeł rolniczych (tzw. OSN), a następnie ustanowieniu programów działań w odniesieniu do tych obszarów. Drugi model określony w art. 3 ust. 5 ww. dyrektywy polega na ustanowieniu jednego programu działań dla obszaru całego kraju z pominięciem etapu wyznaczania OSN.
W Polsce do 2017 r. obowiązywało podejście pierwsze usankcjonowane przepisami art. 47 nieobowiązującej już ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne. Powodem zmiany podejścia do wdrażania dyrektywy 91/676/EWG był wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z dnia 20 listopada 2014 r. w sprawie C-356/13, który dotyczył niewystarczającego określenia wód, które mogą zostać dotknięte zanieczyszczeniami azotanami pochodzenia rolniczego, poprzez niedostateczne wyznaczenie stref zagrożenia (tzw. OSN) oraz poprzez przyjęcie niewystarczających środków zaradczych w programach działań dla tych obszarów.
Rozwiązanie polegające na wprowadzeniu jednego programu działań na obszarze całego kraju jest rozwiązaniem stosowanym w Unii Europejskiej. Austria, Dania, Finlandia, Niemcy, Irlandia, Litwa, Luksemburg, Malta, Holandia, Rumunia, czy też Słowenia to kraje, które odstąpiły od wyznaczania OSN na rzecz jednego programu działań.
Czy w poprzedniej wersji programu istniały OSN-y. Czy ich idea nie sprawdziła się? Czy monitoring wód na zanieczyszczenie azotanami wykazał zwiększanie ich ilości, co miało być powodem objęcia programem całego kraju?
Idea wyznaczania OSN i przygotowywania programów działań dedykowanych dla tych obszarów nie sprawdziła się. Wyrok TSUE z 20 listopada 2014 r. w sprawie C-356/13, dotyczący niewystarczającego określenia wód, które mogą być dotknięte zanieczyszczeniami azotanami pochodzenia rolniczego, poprzez niedostateczne wyznaczenie stref zagrożenia (tzw. OSN) oraz poprzez przyjęcie niewystarczających środków zaradczych w programach działań dla tych obszarów był podstawą do zmiany podejścia do wdrażania ww. dyrektywy w Polsce.
Odnosząc się do kwestii monitoringu wód należy wskazać, że dane przygotowane dla potrzeb realizacji dyrektywy azotanowej w odniesieniu do stężeń azotanów prowadzone i gromadzone są przez inspekcje ochrony środowiska w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Wyniki te przekazywane są przez Polskę w ramach realizacji obowiązków sprawozdawczych wynikających z art. 10 dyrektywy azotanowej.
Tendencje spadkowe w dopływie azotu i fosforu do Morza Bałtyckiego polskimi rzekami zauważa się w sprawozdaniu Europejskiego Trybunału Obrachunkowego pn. „Przeciwdziałanie eutrofizacji w Morzu Bałtyckim – wymagane są dalsze, bardziej skuteczne działania” z 2016 r., gdzie wskazuje się „Ostatnie dane na temat całkowitych rocznych napływów do Morza Bałtyckiego w latach 1995–2012 świadczą o tendencji spadkowej w zakresie napływów azotu (9%) i fosforu (14%). (…). Trzy państwa wykazują tendencję spadkową w przypadku obu substancji biogennych (Dania, Polska i Szwecja), natomiast dwa zwiększyły swoje napływy obu substancji (Łotwa i Rosja)”.
Jeżeli Polska nie zreformowałaby programu, to jakie groziłyby nam za to kary?
Zwłoka w wykonaniu wyroku TSUE z 20 listopada 2014 r. mogła skutkować podjęciem przez Komisję Europejską decyzji o skierowaniu przeciwko Polsce skargi do TSUE w trybie art. 260 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej wraz z wnioskiem o nałożenie kary finansowej oraz ryczałtu.
Jeżeli TSUE stwierdziłby, że Polska nie zastosowała się do wyroku, mógłby zasądzić (na podstawie aktualnego Komunikat Komisji Aktualizacja danych wykorzystywanych do obliczania kar ryczałtowych i okresowych kar pieniężnych wskazywanych Trybunałowi Sprawiedliwości przez Komisję w ramach postępowań w sprawie uchybienia zobowiązaniom państwa członkowskiego – aktualny Komunikat dnia 13.12.2017r. C(2017) 8720) zastosowanie co najmniej ryczałtu minimalnego, w przypadku Polski wynosi 4 mln 300 tys. EUR. W obowiązującym w tej sprawie komunikacie KE nie podano maksymalnej stawki ryczałtu dla Polski.
Komisja Europejska mogła również wnieść o nałożenie kary według stawek dziennych. Ryczałt według stawek dziennych obliczany jest jako iloczyn podstawowej stawki dziennej, współczynnika powagi naruszenia oraz współczynnika zdolności płatniczej państwa członkowskiego. Uzyskaną sumę mnoży się przez liczbę dni, w których istniało naruszenie zobowiązania. Maksymalna stawka dzienna wynosi 34 270 EUR.
Natomiast za każdy dzień niewykonania zobowiązania, po ponownym wyroku Trybunału Sprawiedliwości, Komisja Europejska proponuje naliczanie okresowej kary pieniężnej według podstawowej stawki dziennej, pomnożonej przez współczynnik powagi naruszenia, współczynnik długotrwałości naruszenia i współczynnik zdolności płatniczej Państwa Członkowskiego. Wg. tego maksymalna stawka kary możliwej do nałożenia przez KE na Polskę wyniosłaby 312 900 EUR za każdy dzień liczony od wyroku.
Po przyjęciu programu azotanowego Komisja Europejska w dniu 19 lipca 2018 r. wydała komunikat informujący o zakończeniu procedury naruszeniowej przeciwko Polsce.
Czy wprowadzenie większości przepisów programu musiało nastąpić tak szybko?
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok potwierdzający nieprawidłowe wdrożenie dyrektywy 91/676/EWG (tzw. dyrektywy azotanowej) w dniu 20 listopada 2014 r., natomiast większość przepisów programu azotanowego zaczęła obowiązywać od 27 lipca 2018 r. Oznacza to, że rolnicy (niebędący na OSN) zyskali dodatkowe 3 lata i 9 miesięcy, kiedy nie musieli realizować dodatkowych działań zapobiegających zanieczyszczeniu wód związkami azotu. W tym kontekście trudno stwierdzić, że wprowadzenie nowych przepisów nastąpiło szybko.
Należy również podkreślić, że duża część działań mających na celu ochronę wód przed azotanami to działania, które dotychczas obowiązywały rolników min. na podstawie ustawy z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu oraz rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 16 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowego sposobu stosowania nawozów oraz prowadzenia szkoleń z zakresu ich stosowania.
Dla najbardziej problematycznych i kosztownych nowych działań wynegocjowano z Komisją Europejską okresy przejściowe. Dotyczy to przede wszystkim obowiązku sporządzania planu nawożenia azotem, który zacznie obowiązywać od dnia 1 stycznia 2019 r. oraz wymagań odnoszących się do obowiązku dostosowania powierzchni miejsc do przechowywania nawozów naturalnych do wymogów określonych w programie azotanowym, które zaczną obowiązywać:
- podmioty prowadzące chów lub hodowlę zwierząt gospodarskich w liczbie większej niż 210 DJP po 31 grudnia 2021 r.,
- podmioty prowadzące chów lub hodowlę zwierząt w liczbie mniejszej lub równiej 210 DJP po 31 grudnia 2024 r.
Należy również wskazać, iż zgodnie z ustawą z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (wprowadzającą zmiany do art. 400a ust. 1 pkt 2a ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (dalej Poś)) przedsięwzięcia związane z wdrażaniem działań wynikających z programu azotanowego, mają być finansowane ze środków funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej. W uzasadnieniu do ww. ustawy Rząd Rzeczypospolitej Polskiej przewidział potrzebę finansowania przedsięwzięć wynikających z programu azotanowego poprzez instrumenty zwrotne, zgodnie z regulacjami dotyczącymi pomocy publicznej przede wszystkim ze środków Narodowego i wojewódzkich funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej oraz uzupełniająco ze środków PROW 2014-2020.
W ramach PROW 2014-2020 w 2017 r. zostały przygotowane zmiany w zakresie opisu typu operacji „Inwestycje w gospodarstwach położonych na obszarach OSN” w celu jego dostosowania do nowo wprowadzonego porządku prawnego. Zmiany te zostały w pierwszej kolejności zaopiniowane przez Komitet Monitorujący Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, na posiedzeniu w dniu 22 listopada 2017 r., a następnie przekazane w dniu 29 grudnia 2017 r. do Komisji Europejskiej, zgodnie z obowiązującą w tym zakresie procedurą. Modyfikacja PROW 2014-2020 została zatwierdzona przez Komisję Europejską decyzją wykonawczą KE C(2018) 3910 z dnia 15 czerwca 2018 r. zatwierdzającą zmianę programu rozwoju obszarów wiejskich dla Polski do celów wsparcia w ramach Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz zmieniającą decyzję wykonawczą C(2014) 9783. Jednocześnie zostały przygotowane nowe kryteria wyboru dla tego typu operacji, które zostały pozytywnie zaopiniowane na posiedzeniu Komitetu Monitorującego Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, w dniu 25 czerwca 2018 r. (Uchwała Nr 132 KM na lata PROW 2014-2020). Aktualnie w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi trwają prace związane z nowelizacją rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 23 października 2015 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania oraz wypłaty pomocy finansowej na operacje typu „Inwestycje w gospodarstwach położonych na obszarach OSN” w ramach poddziałania „Wsparcie inwestycji w środki trwałe” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014–2020 (Dz. U. poz. 1795 oraz z 2016 r. poz. 1569) w celu uwzględnienia w przepisach ww. rozporządzenia zmian zawartych w PROW 2014-2020, a także rozwiązań dotyczących warunków przechowywania nawozów naturalnych określonych w programie azotanowym.
Zgodnie z Harmonogramem planowanych do 30 czerwca 2019 r. naborów wniosków w ramach PROW 2014-2020, opublikowanym na stronie www.minrol.gov.pl, nabór wniosków na tego typu operacje planowany jest w grudniu br., a budżet na realizację operacji typu „Inwestycje mające na celu ochronę wód przed zanieczyszczenie azotanami ze źródeł rolniczych” wynosi 34 059 824 euro.
Czy podczas wprowadzania przepisów programu, a konkretnie terminów nawożenia nawozami naturalnymi, analizowano fakt, że w oborniku, gnojówce i gnojowicy dużą cześć stanowią formy azotu amonowe, które nie przedostają się do wód a jedynie ulatniają się, zwłaszcza w wyższych temperaturach?
Tak. Omawiano ww. kwestię podczas wspólnych spotkań pracującego przy KZGW Zespołu przygotowującego projekt programu azotanowego. Należy podkreślić, że skład chemiczny nawozów naturalnych jest zmienny i zależy od gatunku, wieku, kierunku użytkowania i sposobu żywienia zwierząt, a także od warunków przechowywania nawozów. Udział poszczególnych form azotu w nawozach naturalnych nie jest stabilny, gdyż ulegają one intensywnym przemianom. Azot amonowy ulega utlenianiu do azotanów, które są podatne na wymywanie.
Czy analizowano możliwość wydłużenia terminu stosowania nawozów naturalnych, w których stosuje się szczepionki mikrobiologiczne lub inne środki spowalniające nitryfikację?
Obowiązujący program azotanowy nie uzależnia terminu stosowania nawozów naturalnych od stosowania szczepionek mikrobiologicznych oraz innych środków spowalniających nitryfikację. Jednakże, zarówno dyrektywa azotanowa, jak i ustawa z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne przewidują konieczność dokonywania przeglądu i aktualizacji programu azotanowego co 4 lata.
Czy zawarty w programie przypis do tabeli 2. (1.3. Okresy nawożenia) brzmiący: „Programu nie dotyczą podmiotów, które będą zakładać uprawy jesienią po późno zbieranych przedplonach, buraku cukrowym, kukurydzy lub późnych warzywach. Dopuszczalna dawka azotu w wieloskładnikowych nawozach dla zakładanych upraw nie może przekroczyć dawki 30 kg N/ha” dotyczy nawozów wieloskładnikowych mineralnych czy także naturalnych?
Zgodnie z definicją zawartą w art. 102 ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. - Prawo wodne przez słowo „nawozy” rozumie się każdą substancję zawierającą związek azotu lub związki azotu rolniczo wykorzystywaną w celu zwiększenia wzrostu roślinności, a także odchody zwierzęce, pozostałości z gospodarstw rybackich oraz osady ściekowe. Nawozy naturalne zawierają co najmniej dwa składniki pokarmowe, tj. N, P, K, Ca, czy też Mg, mogą zostać uznane za nawozy wieloskładnikowe. Należy również mieć na względzie, iż zwyczajowo termin „nawozy wieloskładnikowe” odnosi się do produktów mineralnych. Jeśli w przypadku, o którym mowa w pytaniu rolnik chce zastosować nawóz naturalny jako substytut wieloskładnikowego to powinien mieć taką możliwość.
Czy przewidywane są w ministerstwie działania mające na celu zwiększenie poziomu wapnowania gleb w Polsce, które jest jednym z czynników wspomagających wykorzystanie azotu przez rośliny, a tym samym zmniejszających przedostawanie się tych związków do wód gruntowych?
Wymagania w zakresie prowadzenia wydajnej, ale bezpiecznej produkcji rolnej powodują, że produkcja ta powinna być prowadzona na glebach o uregulowanym odczynie i odpowiedniej zawartości makro- i mikroelementów. Zakwaszenie gleb stanowi dzisiaj jeden z najważniejszych elementów chemicznej degradacji gleb w Polsce. Udział gleb bardzo kwaśnych i kwaśnych objętych badaniami agrochemicznymi obejmuje około 40 % gruntów, w niektórych rejonach kraju przekraczając nawet 60 % gleb. Ze względu na utrzymujące się niekorzystne wskaźniki dotyczące poziomu zakwaszenia gleb Polski i niski poziom zużycia nawozów wapniowych (ok. 40 kg/ha w ostatnich 10-ciu latach), Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi podejmuje działania na rzecz zmiany praktyk rolniczych mających na celu zwiększenie areału gleb, poddanych zabiegowi odkwaszenia. W ogłoszonym „Planie dla wsi” jednym z priorytetów jest przeciwdziałanie suszy i innym zmianom klimatycznym poprzez wdrożenie programu poprawy żyzności gleby, w tym wapnowania.
Ponadto kontynuowane są działania informacyjne i doradcze dla rolników na rzecz zmiany praktyk rolniczych skutkujących zwiększeniem areału gleb, które poddawane są zabiegowi wapnowania w oparciu o analizy próbek gleb i precyzyjne zalecenia nawozowe. Upowszechnianie informacji i doradztwo nawozowe prowadzone jest w szczególności przez ośrodki doradztwa rolniczego oraz stacje chemiczno-rolnicze.
Odpowiedzi Ministerstwa Gospodarki Morskiej i Żeglugi Śródlądowej na te same pytania.
Przeczytaj również
Masz pytanie lub temat?Napisz do autora