Nadszedł czas skracać jęczmień ozimy i żyto

Mamy w tym roku niewątpliwe przyspieszenie rozwoju ozimin. Oceniam je na nawet 7 dni wcześniej niż przeciętnie. Wniosek taki wyciągam na postawie porównania robionych przeze mnie od kilkunastu już lat zdjęć. A było ot tak...

Gdy w latach 2007-2008 przygotowywałem się do serii artykułów o rozwoju zbóż, na podstawie których powstała książka "Fazy rozwojowe zbóż", to jesienią i wiosną wychodziłem codzienne lub co kilka dni na pola, aby robić zdjęcia rozwoju roślin. Celem tych zdjęć było pokazanie autorce rysunków – Pani Katarzynie Andrzejewskiej, co ma narysować, jakie szczegóły są dla rolników ważne. Na podstawie tych pierwszych fotografii powstały rysunki do artykułów a potem książka, która cieszyła się taką popularnością, że wznawiałem ją jeszcze dwa razy, ponieważ nakład wyczerpywał się. Mimo, że dzieło zostało sfinalizowane, to w latach kolejnych na potrzeby artykułów i szkoleń zwyczaj robienia kolejnych zdjęć faz rozwojowych kontynuowałem. Ponieważ zdjęcia zapisuję zawsze w katalogach z datą wykonania fotografii powstała z czasem bogata baza.

Precyzja godna zegarmistrza

Kilka lat temu zacząłem przeglądać te zdjęcia z większą regularnością. Zauważyłem pewną tendencję – jeżeli zdjęcia pochodziły z tego samego regionu i dotyczyły tych samych gatunków zbóż, to różnice w rozpoczęciu fazy BBCH 30 – początek strzelania w źdźbło oraz początku fazy BBCH 31 – pierwszego kolanka wynosiły maksymalnie 4 dni. Zwykle, niezależnie od początku wiosny, niezależnie od temperatury a nawet niezależnie od stanu rozwoju roślin – te dwie fazy zaczynały się wręcz z zegarmistrzowską precyzją (jak na zegarmistrza przyrody przystało).

Zacząłem zastanawiać się, dlaczego tak jest i wróciłem do akademickich podręczników o fizjologii roślin? Otóż fazy rozwojowe, a szczególnie te wyżej wymienione są regulowane zegarem biologicznym w postaci hormonów roślinnych – fitohormonów a konkretnie giberelin. Ich pojawienie się w roślinie powoduje m.in. zwiększenie elastyczności ścian komórkowych. Dzięki temu, oraz innym procesom, komórka może rosnąć a w przypadku komórek źdźbła wydłużać się. Dlatego wzrost koncentracji giberelin w miejscu wzrostu komórek powoduje wzrost źdźbła. Natomiast regulatorem zegara biologicznego giberelin jest światło słoneczne. Gibereliny są syntezowane w liściu zboża, który jest wystawiony na światło. Z drugiej strony równolegle zachodzi zjawisko przeciwne – gibereliny są rozkładane przez enzymy roślinne. Zachodzi więc u roślin specyficzny wyścig reakcji chemicznych – z jednej strony tworzą się gibereliny z drugiej enzymy je rozkładają. Gdy szybkość ich syntezy pod wpływem coraz większej ilości światła w wyniku coraz dłuższego dnia zaczyna dominować, koncentracja tych hormonów jest tak duża, że zostają one przetransportowane do miejsca podziałów i wydłużania komórek, czyli tzw. merystemu. Dzięki temu komórki wydłużają się i roślina rośnie na wysokość. U zbóż i innych traw jest to tzw. merystem interkalarny, z którego z czasem wykształci się kolanko. Co ciekawe dla każdego kolanka przypisany jest jeden liść. Jeżeli liść zostanie np. przedwcześnie uszkodzony, urwany, zjedzony przez np. larwy łokasia, obmarznie, zostanie przykryty glebą lub silnie kurzem, to dociera do niego mniej światła. Merystem przypisany do tego liścia jest mniej wyposażony w hormony i rośnie wolniej lub w ogóle nie przekształca się w kolanko i pozostaje jako część węzła krzewienia. Opisany wyżej proces prowadził dotychczas co roku do tego, że faza początku strzelania w źdźbło i faza pierwszego kolanka zaczynały się praktycznie zawsze w tym samym terminie – długość dnia nie zmienia się. 

Poniżej zdjęcia pszenicy w fazie początku strzelania (BBCH 30) w źdźbło z dwóch różnych lat: