Wyniki PDO owsa
Owies to dość szczególna uprawa w kraju. Ma w płodozmianie charakter rośliny fitosanitarnej i jest dość powszechny w uprawie jako mieszanka z jęczmieniem jarym.
Dobór odmian
Właściwy dobór odmiany jest jednym z czynników warunkujących osiąganie wysokich plonów oraz opłacalność uprawy. Producenci corocznie mierzą się z trudną decyzją, którą z dostępnych na rynku odmian wybrać, aby w określonych rejonach kraju była możliwa pełna realizacja potencjału plonotwórczego. Ostatni rok charakteryzował się wystąpieniem suszy. Niedobór wody w 2020 roku pojawił się już w kwietniu, co ograniczyło dostępność oraz możliwość pobrania składników pokarmowych. Stres wodny finalnie wpływa na zmniejszenie wielkości oraz jakości plonu. W sezonie 2020 niedobory wody dostępnej dla roślin zostały uzupełnione w zależności od rejonu kraju w maju i czerwcu.
Aktualnie producenci mają do wyboru 34 odmiany owsa jarego: w tym 30 owsa zwyczajnego i 4 nagiego. W 2020 roku z Krajowego Rejestru (KR) wykreślono cztery odmiany: Haker, Sławko, Kasztan oraz jedyną odmianę dedykowaną do uprawy w terenach górskich Celer. Polskie odmiany w KR stanowią ponad 70%. Rozmnażaną na największym areale jest polska odmiana Bingo (45,3%), a następnie Kozak (5,2%) Romulus 4,7 (%), Arab (4,6%). Wybierając odmianę warto zapoznać się z wydawaną corocznie przez COBORU listą odmian zalecanych (LOZ) do uprawy w poszczególnych województwach. Wyniki doświadczeń realizowanych w ramach systemu Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego (PDO) prowadzonego i koordynowanego przez COBORU we współpracy z zainteresowanymi podmiotami na obszarze danego województwa stanowią podstawę tworzenia wspomnianego zestawienia. Zawiera ono listę odmian najlepiej plonujących w poszczególnych rejonach kraju, charakteryzujących się zróżnicowanymi warunkami glebowymi oraz klimatycznymi. Odmianą rekomendowaną w większości województw (13) jest Bingo. Odmiana Kozak zalecana jest do uprawy w 10 województwach, natomiast Harnaś oraz Monsun w 8. Ponadto przegląd wyników plonowania oraz ocen cech technologicznych odmian w ramach PDO umożliwi trafny dobór odmiany.
Średni plon odmian w 2020 roku w ramach badań Porejestrowego Doświadczalnictwa Odmianowego wyniósł 65,7 dt z ha, natomiast plon odmian wzorcowych 71,0 dt z ha (ryc. 1.). W trzyleciu 2018-2020 średni plon odmian wzorcowych owsa zwyczajnego wyniósł 63,0 dt z ha. Najlepiej plonujące odmiany w ostatnim trzyleciu to: Rambo, Alfa, Refleks, Figaro i Agent.
Na przestrzeni lat kluczowym czynnikiem powodzenia uprawy pozostaje trafny rozkład opadów. Dostępność wody w glebie umożliwia pobieranie składników pokarmowych. Dzięki opadom, które występują w kardynalnych fazach rozwoju roślin możliwy jest niezakłócony rozwój roślin. Najlepiej plonujące odmiany to głównie kreacje zarejestrowane w ostatnich latach. Wskazuje to na postęp hodowlany obserwowany w nowych odmianach. Prace hodowlane mają na celu nie tylko maksymalizację plonu, ale także m.in. zmniejszenie udziału łuski, zachowanie dużej MTZ, odporności na choroby, wyleganie oraz zawartość białka i tłuszczu. Na rycinie 2 zaprezentowano wyniki plonowania owsa zwyczajnego w doświadczania w ramach PDO oraz dane Głównego Urzędu Statystycznego (GUS). W latach 2010-2019 plony uzyskiwane przez producentów wg GUS stanowiły średnio 42% plonów w doświadczeniach COBORU. Różnice w plonowaniu to wypadkowa wielu czynników, między innymi warunków glebowych oraz agrotechniki.
Cechy rolniczo-użytkowe
W tabeli 2 zamieszczono wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian owsa znajdujących się w Krajowym rejestrze w ostatnim trzyleciu. Odmiany uszeregowano według malejącego plonu ziarna. W zestawieniu pominięto odmiany, które nie były badane w doświadczeniach COBORU w tym okresie. Prezentowane wyniki plonowania są średnią z doświadczeń prowadzonych przez COBORU w stacjach, zakładach oraz punktach doświadczalnych na terenie całej Polski. W tabeli ujęto wybrane cechy rolniczo-użytkowe. Hodowcy dążą do obniżenia udziału łuski. Do odmian charakteryzujących się najmniejszym udziałem łuski zaliczają się Lion oraz Bingo. Dobór odmiany oraz odpowiednia agrotechnika pozwalają na uzyskanie ziarna o dużej MTZ. Najwyższą MTZ cechują się: Pablo, bingo, Nawigator, Agent i Armani. Szczególnie istotną cechą jest także odporność na wyleganie. Mechaniczne uszkodzenie źdźbeł wpływa na zmniejszenie efektywności transportu wody wraz z solami mineralnymi, asymilatów oraz pozostałych substancji niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania roślin. Odmiana Alfa to odmiana o największej odporności na wyleganie. W 2020 roku najczęściej obserwowano objawy helmintosporiozy oraz rdzy owsa. Na ryc. 3 zestawiono w ujęciu procentowym ilość doświadczeń, gdzie obserwowano objawy wspomnianych chorób w latach 2000-2019. Linia trendu wskazuje na wzrost presji patogenów w ostatnich latach. Najwyższą odporność na rdzę owsa notuję się dla odmian: Arkan i Nawigator, natomiast na helmintosporiozę dla: Arden, Figaro i Harnaś .
Areał uprawy
Średnia powierzchnia uprawy owsa w latach 2010-2019 wynosiła blisko 515 tys. ha. Rekordowa powierzchnia uprawy została odnotowana w 2015 roku, ponad 631 tys. ha. W ostatnim trzyleciu uprawiano średnio blisko 0,5 mln ha. Średnio w trzyleciu najwięcej owsa uprawiano w województwie mazowieckim (96,5 tys. ha) i lubelskim (75,6 tys. ha), natomiast najmniej w opolskim (5,9 tys. ha) i lubuskim (7,8 tys. ha). Owies w Polsce uprawia się głównie z przeznaczeniem na paszę dla zwierząt. W ostatnich latach dzięki dużej ilości wielonasyconych kwasów tłuszczowych oraz dobremu składowi aminokwasowemu produkty owsiane coraz częściej stanowią cenny składnik ludzkiej diety.