Wyniki PDO pszenicy jarej

W uprawie pszenicy jarej o powodzeniu uprawy decyduje wiele czynników, a kluczowym jest prawidłowy wybór odmiany. Głównym źródłem doboru odmian do uprawy jest Krajowy rejestr (KR), który corocznie wzbogaca się o kolejne wartościowe kreacje, a każda z nich wnosi postęp w porównaniu do odmian starszych. Jednak coraz większa liczba odmian w KR stwarza trudności w dokonaniu optymalnego wyboru.

Źródłem obiektywnej informacji o odmianach i ich przydatności jest Porejestrowe Doświadczalnictwo Odmianowe (PDO). W systemie tym prowadzi się doświadczenia, których zadaniem jest bardziej efektywne wykorzystanie postępu biologicznego. Postęp hodowlany wymaga jednak stałej kontroli wartości cech starszych jak i najnowszych odmian, w związku z czym przed zakupem materiału siewnego rolnik powinien zgłębić wiedzę na temat odmian. W tym niewątpliwie pomocne są wyniki badań PDO (tabela 1.). Aktualne zestawienie prezentuje trzyletnie wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian pszenicy jarej. Pominięto w niej jedynie 12 odmian które nie były badane w ostatnich dwóch lub trzech latach. Odmiany w tabeli uszeregowano według wysokości plonu na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1), od najwyżej do najniżej plonującej odmiany w danej grupie technologicznej.

Aktualnie Krajowy rejestr pszenicy zwyczajnej jarej liczy 43 odmiany (patrz wykres). Zdecydowanie najwięcej zarejestrowanych jest jakościowych odmian chlebowych (A) – 38, wyraźnie mniej jest odmian chlebowych (B) – 5. Obecnie nie ma żadnej zarejestrowanej odmiany z grupy elitarnych odmian chlebowych (E) oraz z grupy odmian pastewnych lub innych (C). Większość odmian pszenicy zwyczajnej jarej pochodzi z krajowych hodowli (74% wszystkich zarejestrowanych odmian), natomiast liczba odmian zagranicznych wynosi 11.

Prace hodowlane prowadzone są również w gatunkach o mniejszym znaczeniu gospodarczym. Obecnie zarejestrowane są dwie odmiany pszenicy orkisz (Kuiavia, Wirtas) oraz jedna odmiana pszenicy twardej (SMH87). Pszenica orkisz uprawiana jest na niewielką skalę, głównie w gospodarstwach ekologicznych. W ostatnich latach obserwujemy wzrost uprawy tego zboża, co związane jest z coraz większym zainteresowaniem ekologią i zdrową żywnością. Orkisz charakteryzuje się dużymi walorami spożywczymi, znacznie większymi niż pszenica zwyczajna. Zawiera większe ilości białka o lepszej strawności, więcej glutenu, witamin rozpuszczalnych w tłuszczu oraz wiele innych wartościowych składników, które korzystnie wpływają na układ trawienny.

Coraz większym problemem wielu rolników są szkody powodowane przez dziką zwierzynę. W tej kwestii znaczenia nabierają odmiany o specyficznych cechach morfologicznych , tj. ościstość kłosów. Obecnie w KR pszenicy zwyczajnej jarej znajdują się trzy odmiany ościste – Ostka Smolicka (A), Zadra (B) oraz zarejestrowana w 2021 roku odmiana WPB Pebbles. Oścista jest również odmiana pszenicy twardej SMH87.

Odmiany o takiej morfologii nadają się szczególnie do uprawy na polach położonych w bliskim sąsiedztwie terenów leśnych, gdzie występuje ryzyko szkód powodowanych przez zwierzynę.

O opłacalności uprawy w głównej mierze decyduje plenność odmiany. W 2021 roku pszenica jara plonowała o 1,3 dt/ha gorzej w stosunku do roku 2020 i o blisko 7 dt/ha lepiej w porównaniu z rokiem 2019. Średni plon ziarna na przeciętnym poziomie agrotechniki (a1) dla odmian wzorcowych tego gatunku wynosił 61,1 dt/ha, natomiast na wysokim poziomie agrotechniki był o 8,2 dt/ha większy. W wieloleciu 2019–2021 najlepiej plonowała odmiana z grypy A – WPB Pebbles (66,3 dt/ha). Wysoki plon uzyskały także odmiany – KWS Dorium, WPB Troy oraz Merkawa, Itaka i Alibi. Są to odmiany najnowsze, zarejestrowane w ostatnich trzech latach, co świadczy o dużym postępie hodowlanym w plenności.

Przy wyborze odmiany do uprawy w gospodarstwie należy brać pod uwagę nie tylko średnią dla całego kraju, ale również wyniki plonowania odmian w poszczególnych rejonach, ponieważ średni plon odmiany dla konkretnego rejonu może znacznie odbiegać od średniego wyniku dla kraju. W ostatnim trzyleciu w rejonie II i IV prym wiodła odmiana Alibi (tab. 2.). Natomiast w rejonie I najlepiej plonowała odmiana WPB Francis, w III Goplana w VI WPB Troy.

Generalnie odmiany pszenicy jarej najlepiej plonowały w rejonie II, gdzie średnia z wszystkich badanych tam odmian wynosiła 66,5 dt/ha. Z kolei najsłabsze wyniki notuje się w rejonie III, gdzie średnia plonów wynosiła 53,4 dt/ha. Różnica w średnich plonach pomiędzy najlepszym i najsłabszym rejonem kraju wynosi 13,1 dt/ha. Natomiast największe różnice pomiędzy odmianami występują w rejonie VI. Najlepszy wynik uzyskała tam odmiana WPB Troy (64,8 dt/ha), a najgorszy Nimfa (51,9 dt/ha).

W dobie wycofywania z rynku wielu substancji aktywnych środków ochrony roślin ważnym kierunkiem hodowli stała się poprawa odporności odmian na choroby. Wprowadzenie zasad integrowanej ochrony także mobilizuje firmy hodowlane do zintensyfikowania prac zmierzających do uzyskania odmian odpornych na czynniki chorobotwórcze. Celem zintegrowanej ochrony roślin jest z kolei zmniejszenie zagrożenia dla zdrowia ludzi, zwierząt i środowiska. W tym sposobie ograniczania presji chorób duży nacisk kładzie się na metody niechemiczne, np. stosowanie właściwego płodozmianu i odpowiedniej agrotechniki, a w szczególności uprawę odmian o większej odporności na choroby.

Wieloletnie badania pokazują, że odmiany pszenicy jarej cechują się zróżnicowaną odpornością na choroby. W ostatnich latach najczęściej obserwowaną chorobą tego gatunku były septoriozy liści i rdza brunatna. Dość powszechnie wystąpił również mączniak prawdziwy. Rzadziej obserwowano fuzariozę kłosów i septoriozę plew. Do odmian o największej odporności na septoriozy liści należą jakościowe odmiany chlebowe (A) – Aura i Werwa oraz odmiana z grupy B – Alibi. Natomiast najmniejszą odpornością na septoriozy liści cechuje się WPB Francis. Z kolei na rdzę brunatną najbardziej odporne są Atrakcja, KWS Dorium, Mandaryna, Alibi i Harenda, natomiast najniższą notę uzyskały odmiany Rusałka, Varius, WPB Pebbles, Goplana i Frajda.

Za sukces należy uznać także poprawę odporności roślin na rdzę żółtą. Choroba ta pojawia się tylko w niektórych latach, jednak na odmianach podatnych przyczynia się do znacznej obniżki plonu. Odmianami o największej wrażliwości na patogen powodujący tę chorobę są Merkawa, Werwa, Alibi, Anakonda oraz Rusałka.

Przy wyborze odmiany zwraca się również uwagę na wysokość roślin oraz wyleganie. Pszenica jara jako gatunek odporny na wyleganie, przy niskim poziomie nawożenia azotowego, nie wymaga stosowania regulatorów wzrostu, natomiast przy wyższym nawożeniu azotem zabieg skracania źdźbła może być traktowany jako drugoplanowy. Do odmian o dużej podatności na wyleganie należą WPB Pebbles i Mantra. Natomiast największą odpornością na wyleganie cechuje się Etolia.

W praktyce rolniczej coraz częściej korzysta się z postępu jaki dają nowe odmiany. Producent, który chce z powodzeniem uprawiać pszenicę jarą powinien pamiętać o kilku zasadach: używać kwalifikowanego materiału siewnego o dobrej jakości, stosować odpowiednią agrotechnikę i ochronę przed chorobami oraz zgłębiać wiedzę na temat nowych odmian. Ze strony internetowej COBORU oraz z wydawanej co roku Listy Opisowej Odmian można uzyskać sporo wartościowych informacji. Można również skorzystać z „Listy odmian zalecanych do uprawy na obszarze województw” (LOZ). Lista ta tworzona jest co roku przez zespoły ekspertów z poszczególnych województw, w oparciu o wyniki doświadczeń przeprowadzonych w ramach PDO i zawiera odmiany najlepiej sprawdzające się w danym rejonie kraju. W najbliższym czasie aktualizowane będą listy na rok 2022.

[bie]