Makrobilans pasz

Żywiąc świnie, dużą wagę przywiązujemy do zawartości w paszy energii, białka, aminokwasów i wybranych witamin. Rzadziej zwracamy uwagę na poziomy i formę składników mineralnych. Tymczasem dodatek makro- i mikroelementów w mieszankach jest kluczowy do zapewnienia zdrowia i wysokiej produkcyjności świń.

Składniki mineralne pełnią nie tylko podstawową rolę w tworzeniu struktury kości, ale wchodzą także w skład pozostałych tkanek i płynów ustrojowych. Biorą udział w utrzymaniu homeostazy, ciśnienia osmotycznego i odczynu pH, wchodzą w skład hormonów, aktywizują enzymy i działanie witamin.

niezbędne pierwiastki

W miarę rozwoju badań nad znaczeniem poszczególnych pierwiastków, okazało się, że lista niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania składników mineralnych jest znacznie dłuższa, niż początkowo sądzono. Aktualnie za niezbędne uważa się 26 pierwiastków:

• 7 makroelementów (Ca, P, Na, Cl, Mg, K, S)
• 7 mikroelementów (Fe, Zn, Cu, Mn, I, Se, Co)
• 12 ultraelementów (Cr, Mo, F, As, Bo, Pb, Li, Ni, Si, V, Sn, Al).

Tab. 1 Wybrane składniki mineralne w 1 kg mieszanek dla prosiąt i loch

Nazwa mieszanki		Prestarter do 20/25 kg*			LP			LK
Mikroelementy:	J. miary	min.	optym.	maks.	min.	optym.	maks.**	min.	optym.	maks.
Żelazo/	mg	100,00	150,00	200,00	80,00	100,00	125,00	80,00	150,00	200,00
Żelazo organiczne***	mg	80,00	120,00	150,00	60,00	80,00	100,00	60,00	100,00	120,00
Mangan	mg	40,00	60,00	80,00	25,00	40,00	60,00	30,00	50,00	70,00
Mangan organiczny***	mg	20,00	30,00	60,00	15,00	20,00	30,00	20,00	25,00	35,00
Miedź	mg	80,00	140,00	140,00	10,00	15,00	20,00	15,00	20,00	20,00
Miedź organiczna***	mg	60,00	140,00	140,00	7,00	10,00	20,00	8,00	10,00	20,00
Cynk	mg	100,00	140,00	140,00	70,00	100,00	140,00	80,00	120,00	140,00
Cynk organiczny***	mg	60,00	100,00	120,00	50,00	60,00	140,00	50,00	70,00	140,00
Jod	mg	0,50	1,20	2,00	0,40	1,00	2,00	0,50	1,00	2,00
Selen	mg	0,25	0,30	0,45	0,20	0,30	0,45	0,20	0,35	0,45
Selen organiczny***	mg	0,10	0,20	0,20	0,10	0,20	0,20	0,10	0,20	0,20

 Źródło: Korniewicz 2020, mikroelementy podawane w premiksie * przy mięsności powyżej 55% zaleca się wydłużenie skarmiania mieszanki do 25 kg m.c. jednak max. do 4 tygodni po odsadzeniu przy zawartości miedzi powyżej 90 ppm ** przy skarmianiu mieszanki w okresie wysokiej prośności wartości max. należy przyjąć jako optym.*** pierwiastki w wysokoprzyswajalnej formie organicznej

Składniki te dostarczane są wraz z podstawowymi surowcami paszowymi. Ich zawartość w paszach roślinnych charakteryzuje się dużą zmiennością i zależy m.in. od zasobności gleby oraz  nawożenia. Znaczącym źródłem składników mineralnych są mączki rybne, a czasem i woda. Warto przy tym zaznaczyć, że nie tylko niedobór, ale i nadmiar pierwiastków może wpływać negatywnie na wyniki produkcyjne i stan zdrowotny zwierząt. Wynikać to może z bezpośredniego oddziaływania na procesy metaboliczne, jak i pośredniego – z tytułu interakcji pomiędzy poszczególnymi pierwiastkami. Z tego względu okresowo analizowana powinna być zawartość wybranych składników mineralnych nie tylko w paszach, ale i w wodzie do pojenia zwierząt. W żywieniu świń do pasz podstawowych dodaje się takie makroelementy, jak wapń, fosfor, sód, a czasami magnez, rzadziej potas.

Ca – nie tylko kreda

Wapń to pierwiastek, którego zazwyczaj dodajemy najwięcej do pasz. Wraz z fosforem odpowiedzialny jest za tworzenie struktury kości, głównie hydroksyapatytu. Jego dostępność jest szczególnie ważna w okresie intensywnego wzrostu, gdyż spowolniona mineralizacja kości długich może prowadzić do krzywicy. Wyższe poziomy wapnia są wymagane także dla zwierząt szybko rosnących (tab. 1.) i loch odchowujących liczne mioty, gdyż duże ilości tego pierwiastka wydzielane są w mleku.

Wapń zazwyczaj dodawany jest do mieszanek w postaci b. taniego komponentu, tj. kredy pastewnej. Ze względu na cenę często zdarza się, że jest on wprowadzany w nadmiarze. W przypadku zwierząt dorosłych zazwyczaj nie niesie to znaczących konsekwencji, poza obniżeniem wyników produkcyjnych. Na nadmierny dodatek wapnia w postaci kredy pastewnej szczególnie wrażliwe są prosięta przed i po odsadzeniu. Surowiec ten charakteryzuje się b. wysoką wartością buforową i prowadzi do podniesienia pH treści pokarmowej. W efekcie może to przyczynić się do zaburzeń trawienia, prowadzących do biegunek i padnięć.. Dlatego w mieszankach dla prosiąt zaleca się stosowanie ograniczonych ilości dobrze rozdrobnionej kredy lub lepiej zastępowanie jej siarczanem, mleczanem czy cytrynianem wapnia.

 

Fosfor Plus Fitaza

Fosfor stanowi obok wapnia główny składnik kości. Bierze on udział w przemianach energii i podstawowych składników pokarmowych. Niedobór fosforu powoduje nie tylko zaburzenia w procesie kostnienia, ale i przemianach materii, prowadząc do spadku pobierania paszy oraz pogarszając wyniki rozrodu.  Stosunkowo duże ilości fosforu zawierają ziarna zbóż i nasion roślin strączkowych. Podstawowym jednak ich mankamentem jest to, że 50–85% fosforu ogólnego występuje w postaci fitynianów. Zwłaszcza młode, rosnące zwierzęta słabo przyswajają fosfor zawarty w fitynie. By zwiększyć przyswajalność tego pierwiastka, do paszy dodaje się fitazę.  Dzięki niej strawność fosforu z pasz roślinnych rośnie o 20–40%, wapnia o 15–30%, a mikroelementów o 10–30%.

Wyłączywszy końcowy okres tuczu, ilość fosforu dostępnego w surowcach roślinnych nawet przy dodatku fitazy nie pokrywa potrzeb intensywnie rosnących świń oraz loch. Konieczne jest uzupełnienie dawki  o fosfor nieorganiczny.

 

Sód i chlor – nie przesadzić

Sód jest jednym z głównych składników regulujących  homeostazę całego organizmu. Pierwiastek ten zazwyczaj uzupełnia się poprzez dodatek soli. Jej zwiększone ilości są stosowane, by przeciwdziałać kanibalizmowi.

Trzeba jednak pamiętać, że duży nadmiar sodu pochodzącego z soli wywołuje zatrucia. Ma to miejsce, szczególnie gdy zwierzęta nie mają wystarczającego dostępu do wody. Ponadto nadmiar soli w mieszankach powoduje zmianę objętości i wzrost ciśnienia krwi. Efetk to zmniejszone pobranie paszy i spadek przyrostów.

Zwłaszcza w gorące dni dobrze jest, by część sodu pochodziła z wodorowęglanu lub kwaśnego węglanu sodu, by zapewnić prawidłowe funkcjonowanie gospodarki elektrolitowej.

W przypadku zaparć przed wyprosieniem lochom podaje się 50–100 g/szt. siarczanu sodu (soli glauberskiej), co prowadzi do gwałtownych wypróżnień. Takie postępowanie to ostateczność, gdyż w efekcie dochodzi także do odwodnienia organizmu i podrażnienia w obrębie jelit.

Chlor aktywuje enzymy i jest składnikiem regulującym gospodarkę elektrolitową. Jest niezbędny do produkcji kwasu solnego w żołądku. Poprzez obniżanie pH treści pokarmowej wpływa on na poprawę wchłaniania minerałów, które u świń są lepiej absorbowane w środowisku kwaśnym.

W praktyce wymagane poziomy chloru wprowadzane są do mieszanek wraz z solą. By zapobiec nadmiernej ilości chloru, po prostu należy ograniczyć dodatek soli na korzyść węglanu, kwaśnego węglanu sodu czy siarczan sodu.

 

Potas – w nadmiarze

Potas pełni podobną funkcję w płynach ustrojowych, jak sód. Z reguły w paszach roślinnych występuje nadmiar potasu i nie ma potrzeby uzupełniania go w standardowych mieszankach.

Jeśli taka potrzeba istnieje, to uzupełniamy go za pośrednictwem chlorku potasu. Częściej jednak spotykamy się z nadmierną ilością potasu, np. przy dużych udziałach melasowanych wysłodków buraczanych.

 

Tab. 2 Wybrane składniki mineralne w 1 kg mieszanek paszowych dla tuczników

Przeznaczenie:		od 20/30 do 35/45 kg*			od 35/45 do 65/80 kg**			od 65/80 kg do końca tuczu
Mikroelementy:	J. miary	min.	optym.	maks.	min.	optym.	maks.	min.	optym.	maks.
Żelazo	mg	100,00	120,00	150,00	80,00	100,00	150,00	50,00	80,00	120,00
Żelazo organiczne***	mg	80,00	100,00	120,00	40,00	60,00	80,00	30,00	40,00	60,00
Mangan	mg	40,00	50,00	70,00	30,00	40,00	50,00	20,00	30,00	45,00
Mangan organiczny***	mg	20,00	30,00	40,00	20,00	25,00	35,00	15,00	20,00	30,00
Miedź	mg	70,00	90,00	90,00	6,00	20,00	20,00	6,00	20,00	20,00
Miedź organiczna***	mg	20,00	90,00	90,00	6,00	15,00	20,00	5,00	10,00	20,00
Cynk	mg	75,00	140,00	140,00	60,00	100,00	110,00	40,00	60,00	100,00
Cynk organiczny***	mg	50,00	100,00	120,00	35,00	50,00	60,00	30,00	40,00	50,00
Jod	mg	0,40	1,00	2,00	0,40	0,50	1,50	0,20	0,30	1,20
Selen	mg	0,20	0,30	0,45	0,20	0,30	0,45	0,15	0,30	0,45
Selen organiczny***	mg	0,10	0,20	0,20	0,10	0,20	0,20	0,10	0,20	0,20

Źródło: Korniewicz 2020, zalecane poziomy mikroelementów dotyczą ilości dodawanych za pośrednictwem premiksu * przy mięsności powyżej 55% zaleca się wydłużenie skarmiania mieszanki do 45 kg m.c.; ** przy mięsności powyżej 55% i tuczu powyżej 110 kg zaleca się wydłużenie skarmiania mieszanki do 80 kg m.c.;*** pierwiastki w wysokoprzyswajalnej formie organicznej

Magnez na nerwy

 Magnez bierze udział w wielu reakcjach metabolicznych, jest aktywatorem ponad 300 enzymów, bierze udział w syntezie białka i w przemianie składników pokarmowych.

Niedobór magnezu powoduje reakcje ze strony układu nerwowego w postaci nadpobudliwości i drżenia mięśni. Głównym miejscem wchłaniana magnezu u świń jest jelito cienkie, a jego  antagonistami są potas, wapń i amoniak. Poziom magnezu w osoczu nie jest wiarygodnym wskaźnikiem, gdyż tylko niewielka jego ilość znajduje się w płynach pozakomórkowych. Niektóre badania wskazują na korzystny wpływ magnezu na jakość mięsa, jednak inne podważają te rezultaty.

Ze względu na obniżoną zawartość tego makroelementu w paszach roślinnych, zaleca się niewielki dodatek magnezu do mieszanek w postaci chlorku, siarczanu, fosforanu, wodorotlenku lub tlenku. Każda z tych form ma dodatkowe cechy, np. siarczan magnezu wpływa na rozluźnienie kału, zapobiegając zaparciom, a w nadmiarze prowadzi do gwałtownych wypróżnień (9 kg/t mpp). Ze względu na gorzki smak należy unikać tego związku w paszach dla prosiąt, gdzie bardziej pożądany jest fosforan magnezu.
prof. Daniel Korniewicz