Jak zrobić uproszczony bilans azotu?

Uproszczony bilans nawożenia, wbrew nawie, wcale nie jest taki prosty. Polega on na obliczeniu:

• potrzeb pokarmowych roślin (tabela 10 z rozporządzenia)
• sumy azotu z innych źródeł z równoważnikami nawozowymi
• korekty dla roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (tabela 13 do rozporządzenia)
• zastosowanie współczynnika wykorzystania N z nawozów azotowych mineralnych o wartości 0,7

W pierwszej kolejności obliczamy potrzeby pokarmowe roślin  (na podstawie tabeli 10 z rozporządzenia). Przykładowo jeżeli mamy:

• jęczmień jary browarny, gleba średnia, uprawa po kukurydzy uprawianej na oborniku, bez międzyplonu: przewidywany plon 7,5 t/ha x 21 kg/t N = 157,5 kg/ha N
• pszenżyto ozime, gleba średnia, uprawa po pszenicy i po międzyplonie (mieszanka zboża z grochem): przewidywany plon 8 t/ha x 27 kg/t N = 216 kg/ha N
• rzepak ozimy, gleba ciężka, uprawa po grochu na nasiona, bez międzyplonu: przewidywany plon 4,5 t/ha x 50 kg/t N = 225 kg/ha N
• burak cukrowy na 30 t/ha obornika bydlęcego od krów pow. 8 tys. l mleka stosowanego jesienią, gleba ciężka, uprawa po pszenicy ozimej i międzyplonie z gorczycy: przewidywany plon 75 t/ha x 3,5 kg/ha N = 262,5 kg/ha N

Następnie obliczamy sumę azotu działającego z innych źródeł z równoważnikami nawozowymi. Te inne źródła, to:

• azot mineralny w glebie;
• azot z nawozów naturalnych zastosowanych w roku siewu rośliny, dla której sporządzamy bilans oraz w roku poprzednim;
• azot z roślin bobowatych.

Pierwszym z nich jest azot mineralny w glebie. Możemy wykorzystać  wyniki własnych analiz gleby, lub zastosować wartości przeciętne  dla danej  kategorii agronomicznej gleby (ciężka, lekka itp.) z tabeli nr 12 z rozporządzenia. W powyższym przykładzie mamy:

• jęczmień jary browarny, gleba średnia: 62 kg/ha N
• pszenżyto ozime, gleba średnia: 62 kg/ha N
• rzepak ozimy, gleba ciężka: 66 kg/ha N
• burak cukrowy, gleba ciężka, mamy jednak wynik analizy z cukrowni mówiący, że gleba zawiera 88 kg/ha N

Ponieważ nie cały ten azot zostanie wykorzystany przez rośliny uprawne, stosuje się tzw. równoważniki nawozowe (tabela 11 z rozporządzenia). Dla roślin ozimych wynosi on 0,9 a dla jarych 0,6. Dlatego  ilości azotu glebowego dostępnego dla roślin („działającego”) są następujące:

• jęczmień jary browarny, gleba średnia: 62 kg/ha N x 0,6 = 37,2 kg/ha N
• pszenżyto ozime, gleba średnia: 62 kg/ha N x 0,9 = 55,8 kg/ha N
• rzepak ozimy, gleba ciężka: 66 kg/ha N x 0,9 = 59,4 kg/ha N
• burak cukrowy, wg analizy: 88 kg/ha N x 0,6 = 52,8 kg/ha N

Drugim źródłem azotu jest nawóz naturalny (z roku stosowania oraz z przedplonu). W powyższym przykładzie nawóz naturalny stosowano jesienią tylko pod burak cukrowy  ale był też użyty pod przedplonową kukurydzę przychodzącą przed jęczmieniem browarnym. Obliczenie ilości azotu z nawozów naturalnych wygląda następująco:

• jęczmień jary browarny: 30 t/ha x 4 kg/t x 0,15 = 18 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 0 kg/ha N
• rzepak ozimy: 0 kg/ha N
• burak cukrowy: 30 t/ha x 4 kg/t x 0,35 = 42 kg/na N

W powyższym przykładzie:

• 30 t/ta - to dawka obornika pod burak i pod przedplonową dla jęczmienia kukurydzę
• 4 kg/t to tabelaryczna zawartość azotu w oborniku od krów o wydajności pow. 8 tys. l mleka, płyta ściółka
• 0,15 - równoważnik nawozowy dla dowolnego obornika zastosowanego pod przedplon (tabela 11 z rozporządzenia)
• 0,35 - równoważnik nawozowy dla obornika bydlęcego stosowanego jesienią (tabela 11 z rozporządzenia)

Trzecim źródłem azotu jest składnik powstały w wyniku symbiozy roślin bobowatych z bakteriami brodawkowymi. W przypadku przedplonu lub międzyplonu z tych gatunków, trzeba uwzględnić korektę roślin uprawianych po przedplonach lub międzyplonach bobowatych (według tabeli 13). W powyższym przykładzie obliczenia przedstawiają się następująco:

• jęczmień jary browarny bez międzyplonu i przedplonu bobowatego: 0 kg/ha N
• pszenżyto ozime po międzyplonie mieszanka zboża z grochem: 20 kg/ha N
• rzepak ozimy po grochu w plonie głównym (przyorane resztki pożniwne): 30 kg/ha N
• burak cukrowy (międzyplon z gorczycy nie jest roślina bobowatą): 0 kg/ha N

Teraz trzeba zsumować ilości azotu z innych źródeł niż nawozy mineralne. W powyższym przykładzie suma trzech źródeł azotu (azot mineralny z gleby + nawóz naturalny + azot z roślin bobowatych) przedstawia się następująco:

• jęczmień jary browarny: 37,2 + 18 + 0 = 55,2 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 55,8 + 0 + 20 = 75,8 kg/ha N
• rzepak ozimy: 59,4 + 0 + 30  = 79,4 kg/ha N
• burak cukrowy 52,8 + 42 + 0 = 94,8 kg/ha N

Wyliczone wartości odejmujemy od obliczonych na początku potrzeb nawozowych i uzyskujemy ilość nawozu mineralnego, jaką trzeba dokarmić rośliny w modelowym sezonie, aby uzyskać zakładany plon. Obliczone dawki nawozów mineralnych wynikają z potrzeb pokarmowych roślin uprawnych i zawartości dostępnego i przyswajalnego azotu z gleby i nawozów naturalnych. Mogą być traktowane jako ostateczne przy założeniu wysokiej efektywności wykorzystania azotu przez rośliny. Nie uwzględniają jednak strat azotu z nawozów mineralnych oraz tego, że część z składnika nie zostanie przyswojona. Niepełne wykorzystanie azotu można uwzględnić poprzez zastosowanie współczynnika wykorzystania azotu z nawozów, który jednak nie może być mniejszy niż 70% – stosujemy wtedy współczynnik o wartości 0,7. Wartość współczynnika wykorzystania azotu nie może być mniejsza niż 0,7. W warunkach wysokiej efektywności nawożenia można przyjąć wartości współczynnika w przedziale 0,7–1.0.

Zastosowanie najmniejszego współczynnika efektywności azotu z nawozów mineralnych pozwala na wyliczenie dawki azotu w postaci nawozów azotowych mineralnych:

• jęczmień jary browarny: (157,5 – 55,2)/0,7 = 146,14 kg/ha N
• pszenżyto ozime: (216 – 75,8)/0,7 = 200,3 kg/ha N
• rzepak ozimy: (225 – 79,7)/0,7 = 207,6 kg/ha N
• burak cukrowy: (262,5 – 94,8)/0,7 = 239,6 kg/ha N

Teraz możemy zsumować azot jaki podajemy w formie nawozu mineralnego z azotem dostępnym z gleby. Jest to tzw. suma azotu działającego ze wszystkich źródeł.

• jęczmień jary browarny: 146,14 + 55,2 = 201,34 kg/ha N
• pszenżyto ozime: 200,3 + 55,8 = 256,1 kg/ha N
• rzepak ozimy: 207,6 + 79,4 = 287 kg/ha N
• burak cukrowy 239,6 + 94,8 = 334,4 kg/ha N

Powyższe obliczenia możemy porównać do tabeli z maksymalnymi ilościami azotu działającego ze wszystkich źródeł (tabela 14). Okazuje się, że tabelaryczne maksymalne ilości wynoszą:

• jęczmień jary browarny: 80 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 201,34 kg/ha N)
• pszenżyto: 180 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 256,1 kg/ha N)
• rzepak: 240 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 287 kg/ha N)
• burak cukrowy: 180 kg/ha N (maksymalna ilość azotu działającego wynosi 334,4 kg/ha N)

W wyniku analizy ostatnich porównań dochodzimy do wniosku, że:

• jęczmień jary browarny: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie na azot jest większe  od zawartej w tabeli ilości 80 kg/ha N)
• pszenżyto: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie jest większe od zawartej w tabeli ilości 180 kg/ha N)
• rzepak: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie jest większe od zawartej w tabeli ilości 240 kg/ha N)
• burak cukrowy: musimy robić plan nawożenia, aby uzyskać zakładany plon (zapotrzebowanie jest większe od zawartej w tabeli ilości 180 kg/ha N)

Konieczność sporządzania planu nawożenia omówiona została w artykule: Plan nawożenia zaczął obowiązywać.
tcz
Fot. Sierszeńska