Spadek przy majątku ruchomym

Odpowiedź: Osoba, która pozostawała w najbliższych relacjach ze zmarłym, (np. mieszkała z nim) jest na uprzywilejowanej pozycji w stosunku do pozostałych spadkobierców, bowiem potencjalnie posiada najlepszą wiedzę na temat majątku spadkowego. Niestety, zdarza się, że ta wiedza jest wykorzystywana na szkodę pozostałych spadkobierców. Ustawodawca daje spadkobiercom instrumenty, które pozwolą im zabezpieczyć spadek jeszcze przed jego podziałem oraz ustalić rzeczywisty stan tego majątku.

Po pierwsze, na podstawie art. 634 Kodeksu postępowania cywilnego, sąd może zabezpieczyć spadek, gdy zostanie uprawdopodobnione, że z jakiejkolwiek przyczyny grozi naruszenie rzeczy lub praw majątkowych, które w chwili otwarcia spadku były we władaniu lub należały do spadkodawcy, zwłaszcza przez usunięcie, uszkodzenie, zniszczenie lub nieusprawiedliwione rozporządzenie.

Takie zabezpieczenie może nastąpić z urzędu (sąd z własnej inicjatywy zabezpiecza spadek, gdy poweźmie wiadomość, że istnieją ku temu przesłanki) lub na wniosek osoby uprawnionej (tego, kto uprawdopodobni, że jest spadkobiercą, zapisobiercą, uprawnionym do zachowku itp.). Środkami zabezpieczenia jest w szczególności spisanie majątku ruchomego i oddanie go pod dozór, złożenie do depozytu sądowego, ustanowienie zarządu tymczasowego, ustanowienie dozoru nad nieruchomością.
Poza zabezpieczeniem, osoby uprawnione mogą żądać sporządzenia spisu inwentarza. Spis inwentarza zleca sąd, a wykonanie jego powierza się komornikowi. Wniosek o sporządzenie spisu inwentarza może być także zgłoszony bezpośrednio komornikowi, który byłby właściwy do wykonania postanowienia sądu spadku o sporządzeniu spisu inwentarza.

Wreszcie, jeżeli po sporządzeniu spisu inwentarza zachodzi wątpliwość, czy zostały w nim zamieszczone wszystkie przedmioty należące do spadku i przedmioty zapisów windykacyjnych lub czy zamieszczone w spisie inwentarza długi spadkowe istnieją, sąd spadku z urzędu lub na wniosek spadkobiercy, zapisobiercy windykacyjnego, wykonawcy testamentu lub wierzyciela spadku może nakazać spadkobiercy złożenie oświadczenia, że żadnego przedmiotu spadkowego nie zataił, ani nie usunął, oraz że nie podał do spisu inwentarza nieistniejących długów; wykazu przedmiotów spadkowych nieujawnionych w spisie inwentarza, jeżeli mu są wiadome, z podaniem miejsca przechowania ruchomości i dokumentów dotyczących praw majątkowych, jak również z wyjaśnieniem podstawy prawnej tych praw; zapewnienia, że złożone oświadczenie lub wykaz są prawidłowe i zupełne (art. 655 i nast. Kodeksu postępowania cywilnego). W razie niedopełnienia przez spadkobiercę jego obowiązków lub odmowy odpowiedzi na stawiane mu pytania, sąd stosuje środki przymusu według przepisów o egzekucji świadczeń niepieniężnych, a więc grzywny lub aresztu.

Wskazać jednak należy, że nie istnieją idealne mechanizmy, które pozwolą spadkobiercom poznać wszystkie składniki majątku, jak choćby stan gotówki czy cennych drobiazgów, jeżeli osoba mająca je w posiadaniu ukryje je lub się ich pozbędzie, nie pozostawiając żadnych śladów.

adw. Mikołaj Pomin