Żywienie krów zasuszonych: co zyskasz dzieląc je na dwie grupy?

Tylko połowa stad z zasuszonymi krowami!

Z naszych badań ankietowych prowadzonych wśród hodowców krów mlecznych, których stada objęte są oceną użytkowości mlecznej przez Polską Federację Hodowców Bydła i Producentów Mleka, dowiedzieliśmy się, że aż w 40% stad nie wydziela się grupy krów zasuszonych. Jedna grupa krów zasuszonych znajduje się w ok. 51% stad, a dwie grupy znajdują się tylko w ok. 9% stad.

Biorąc pod uwagę, jakie korzyści wynikają z wydzielania krów zasuszonych, a także z tworzenia dwóch grup takich krów, warto zachęcać hodowców nie tylko do wydzielania ze stada krów zasuszonych, ale dzielenia ich na 2 grupy. Jeden ze znanych doradców amerykańskich stwierdził, że przez samo wydzielenie grupy krów zasuszonych uzyskuje się średnio od 500 do 700 litrów więcej mleka od krowy. Z kolei podzielenie grupy krów zasuszonych na 2 grupy to przyrost kolejnych 500–700 litrów, przede wszystkim z powodu prewencji zaburzeń metabolicznych.

Niniejszy artykuł polecam przede wszystkim hodowcom utrzymującym mniejsze stada, bo w większych, nowoczesnych oborach krowy zasuszone utrzymywane są w osobnych grupach, często w innych budynkach niż krowy w laktacji. Do lektury niniejszego artykułu zachęcam również tych, którzy planują modernizację swoich obór. Mam nadzieję, że przekonam ich do takiej organizacji grup w oborze, aby znalazło się w niej miejsce dla 2 grup krów zasuszonych.

Okres okołoporodowy u krów mlecznych

Okres zasuszenia jest wraz z okresem rozdojenia (wczesnej laktacji) częścią okresu okołoporodowego (patrz: rys. 1.). Najczęściej okres zasuszenia, a więc okres obejmujący zwykle ostatnie 7–8 tygodni ciąży, dzieli się na 2 okresy, tj. okres zasuszenia właściwego, trwający od 4 do 6 tygodni oraz okres przejściowy przed porodem, obejmujący zwykle ostatnie 3 tygodnie przed porodem.

Celem okresu zasuszenia jest przede wszystkim danie odpoczynku komórkom gruczołu mlekowego. Brak okresu zasuszenia lub za krótki okres zasuszenia (tj. krótszy niż 25–30 dni) powoduje znaczące zmniejszenie wydajności produkcji mleka w kolejnej laktacji.

Dużo pasz objętościowych w zasuszeniu

Nieprodukowanie mleka, zwłaszcza w okresie zasuszenia właściwego, znacząco zmniejsza zapotrzebowanie krowy, co wymusza konieczność oszczędnego żywienia, głównie pod względem energii.

Przekarmianie krów energią w okresie zasuszenia właściwego skutkuje nadmiernym otłuszczeniem (BCS powyżej 3,5 pkt), którego następstwem są choroby metaboliczne i infekcyjne po porodzie. Dawki dla okresu zasuszenia właściwego z tego powodu są niskoenergetyczne (0,97 Mcal NEL/kg s.m.), zawierają dużo pasz objętościowych (udział pasz treściwych w suchej masie dawki wynosi 0–10%) i włókna (NDF). Zawartość w przedziale od 13 do 14% białka ogólnego (w s.m.) wystarcza na pokrycie zapotrzebowania krowy oraz rozwijającego się płodu.

Więcej energii w dawce przed porodem

W okresie przejściowym przed porodem, tj. w ostatnich 21 dniach ciąży zwiększa się koncentrację energii w dawce pokarmowej (do 1,44 Mcal NEL/kg s.m. w 279. dniu ciąży, patrz: tab. 1.) przez zmianę udziału pasz treściwych, których w dawce w tym okresie powinno być znacznie więcej niż w okresie zasuszenia właściwego – ich udział powinien mieścić się w zakresie od 30 do 40%. Po pierwsze po to, aby pokryć zapotrzebowanie płodu (rosnącego w tym czasie bardzo intensywnie), a po drugie, aby zrekompensować zmniejszające się z dnia na dzień pobranie suchej masy. Krowy w tym okresie pobierają zwykle tylko 13–15 kg suchej masy/ dzień.

Dawki w okresie przejściowym przed porodem muszą również przygotować żwacz krowy do pobierania dawek po porodzie. Zwiększony udział pasz treściwych w dawce pokarmowej ma z jednej strony stymulować rozwój brodawek żwaczowych, a z drugiej także umożliwiać namnażanie się bakterii amylolitycznych, które odpowiadać będą po porodzie za fermentację skrobi w żwaczu.

Mniejsze ryzyko problemów

Dawki w okresie przejściowym przed porodem powinny również zmniejszać ryzyko problemów okresu okołoporodowego, w tym głównie:

• hipokalcemii (dodatek soli anionowych);
• ketozy i stłuszczenia wątroby (metionina, cholina);
• zatrzymania łożyska (witamina E, Se);
• utraty odporności.

Ponadto dawki pokarmowe powinny dostarczać takich ilości składników mineralnych i witamin, które zmniejszają ryzyko stresu oksydacyjnego. W przypadku ciągle rosnących jałówek, przygotowywanych do pierwszego porodu, konieczne jest dostarczanie odpowiednich ilości białka.

Dawki dla jałówek powinny być jeszcze bardziej skoncentrowane niż dla krów starszych, co jednak w naszych niewielkich stadach nie ma znaczenia praktycznego.

Kiedy wprowadzić zacielone jałówki do stada?

Gdy nie jest możliwe utrzymywanie jałówek w osobnych grupach przygotowywanych do porodu (takie możliwości mają tylko największe gospodarstwa), przemyślenia wymaga termin wprowadzania jałówek do stada.

Nie może być zbyt późne, bo jałówki nie zdążą przyzwyczaić się do spodziewanej dominacji starszych krów. Z kolei młodsze jałówki są jeszcze bardziej podatne na dominację niż jałówki starsze. Chociaż nie ma opracowań naukowych na ten temat, moje praktyczne doświadczenie wskazuje, że jałówki dobrze adaptują się do przebywania ze starszymi krowami przez 2 miesiące i w ok. 60. dniu przed porodem powinny być wprowadzane do grupy krów zasuszonych (zasuszenie właściwe).

Jałówki cielne powinny być wprowadzane do grupy krów zasuszonych (zasuszenie właściwe) ok. 60 dni przed porodem.

Jedna dawka z dużym udziałem słomy

W niektórych gospodarstwach z powodzeniem stosowany jest system żywienia krów zasuszonych jedną dawką z dużym udziałem słomy. Ten system żywienia, proponowany przez kilku znanych naukowców z Wielkiej Brytanii czy USA, opiera się na skarmianiu jednej dawki pokarmowej dla całego okresu zasuszenia, bez podziału na okres zasuszenia właściwego i okres przejściowy. Krowy żywione są dawką niskoenergetyczną, wysoko włóknistą, z 13-proc. zawartością białka ogólnego (w suchej masie). Około 50% suchej masy dawki stanowi sieczka ze słomy, natomiast pozostałe 50% dawki to TMR laktacyjny, przeznaczony dla najlepszej grupy produkującej mleko. Słoma, czysta, wolna od grzybów powinna być pocięta na cząsteczki o długości 4–8 cm, aby nie była pomijana przez krowy (sortowana). Krowy otrzymują taką dawkę w postaci mieszaniny (TMR) i jest ona zadawana do woli.

Ten system żywienia ma wiele zalet, ale też kilka wad, które przedstawiono w tabeli. Jest z pewnością łatwiejszy organizacyjnie, chociaż trudne jest żywienie mineralno-witaminowe, tak ważne dla krów przed porodem. Ponadto, krowy żywione dawką z dużym udziałem słomy trudno adaptują się do dawek laktacyjnych po porodzie. Pewną modyfikacją tego systemu jest stosowanie dawek z 50-proc. udziałem słomy w okresie zasuszenia właściwego oraz z 30-proc. udziałem w okresie przejściowym przed porodem.

Tab. 2. Zalety i wady systemu „jedna dawka z dużym udziałem słomy” dla krów zasuszonych

Jedna dawka, ale dwie grupy

Do wyeliminowania problemu żywienia mineralno-witaminowego (np. podawania soli anionowych czy zwiększonych dawek witaminy E i selenu, a także chronionej metioniny) system jedna dawka z dużym udziałem słomy może być realizowany z fizycznym podziałem na 2 okresy, pierwszy trwający 4–6 tygodni i drugi, obejmujący ostatnie 21 dni przed porodem. W tym drugim okresie krowy żywione są dalej dawkami z dużym udziałem słomy, jednak otrzymują inną mieszankę mineralno-witaminową oraz wymienione dodatki paszowe, w ilości wynikającej z potrzeb (DCAD dawki lub pH moczu decyduje o ilości soli anionowych w dawce).

Utrzymywanie krów żywionych jedną dawką (z wyjątkiem mieszanki mineralno-witaminowej oraz dodatków paszowych), ale w dwóch grupach (kojcach, boksach) umożliwia zadbanie o dobrostan krów przed porodem. Krowy w kojcu przeznaczonym dla krów w ostatnich 3 tygodniach przed porodem mogą być utrzymywane tak, aby większy był dostęp do stołu paszowego.

W doświadczeniach prowadzonych w University of British Columbia (Kanada) wykazano, że zwiększenie liczby krów korzystających ze stanowiska paszowego z 1 do 2 spowodowało zmianę zachowań żywieniowych oraz zmniejszyło istotnie pobranie paszy. Z kolei zmniejszenie dostępu do stołu paszowego z 60 do 30 cm zwiększyło tempo pobierania paszy przez krowy, zmniejszyło liczbę posiłków i pobranie paszy, zwiększyło sortowanie, a także długość okresu stania.

Powyższe obserwacje powinny zachęcić do szczególnej troski o dobrostan krów w ostatnich kilku tygodniach przed porodem.

Zbyt bogata w energię dawka pokarmowa dla krów w okresie zasuszenia właściwego, tj. zawierająca powyżej 0,97 Mcal NEL/kg s.m., skutkuje nadmiernym otłuszczeniem zwierząt, co zwiększa ryzyko występowania chorób metabolicznych i infekcji w okresie po porodzie.

Wczesna diagnoza i wykrywanie problemów

Utrzymywanie krów zasuszonych w dwóch mniejszych grupach, zamiast jednej większej jest zawsze korzystniejsze, bo pozwala na zwrócenie większej uwagi na poszczególne krowy, zwłaszcza w okresie przejściowym przed porodem. Pozwala to na wcześniejsze znalezienie krów, które dziwnie się zachowują, np. nie jedzą czy nie kładą się na legowisko. Wczesne zauważenie problemu stwarza możliwość skuteczniejszej pomocy. Kojec (boks) dla krów w okresie przejściowym przed porodem powinien być tak usytuowany, aby możliwa była ich częsta obserwacja.

Jak długi okres przejściowy przed porodem?

W pracy z University of Florida (USA) porównywano wydajność produkcji mleka, zachorowalność na choroby okresu okołoporodowego oraz wskaźniki rozrodu krów w zależności od długości okresu przejściowego. Porównywano pierwiastki i wieloródki. Wydajność produkcji mleka u krów (średnia dzienna oraz za 300 dni laktacji; rys. 2.) była najwyższa, gdy krowy, bez względu na numer laktacji, przebywały w grupie dla okresu przejściowego od 20 do 30 dni. Tak skracanie tego okresu, jak i jego wydłużanie nie jest uzasadnione. Taka długość trwania okresu przejściowego była też najkorzystniejsza dla zachorowalności na zatrzymanie łożyska, zapalenie macicy (u wieloródek), mastitis (u pierwiastek) oraz kulawizny (wieloródki). Krowy przebywające w grupie dla okresu przejściowego przez 20–30 dni miały również najlepsze wskaźniki rozrodu. Wyniki pracy wskazują, że optymalną długością okresu przejściowego powinno być 21–28 dni. W innej publikacji na podstawie analizy danych od 13 tys. krów wykazano, że wydajność produkcji mleka i zachorowalność na choroby metaboliczne były istotnie korzystniejsze, gdy okres przejściowy trwał 21, a nie 7 dni. Krowy, które przechodziły okres przejściowy przez 21 dni, produkowały o 1,2 tys. kg mleka więcej w ciągu laktacji w porównaniu z krowami, których okres przejściowy trwał mniej niż 7 dni. W jeszcze innych badaniach porównywano efekty produkcyjne krów żywionych dawkami dla okresu przejściowego przez 21 lub 60 dni. Pomijając większe koszty dawek, takie żywienie jedną dawką w całym okresie zasuszenia mogłoby być prostsze organizacyjnie, a krowy można byłoby utrzymywać w jednej grupie przez cały ten okres. Trwanie okresu przejściowego nie miało wpływu na wydajność produkcji mleka, chociaż krowy żywione dawką przejściową przez 21 dni miały tendencję do wyższej wydajności mleka skorygowanego na zawartość tłuszczu (3,5%) w pierwszych 5 miesiącach laktacji. Krowy żywione dawką przejściową przez 60 dni miały gorszą kondycję i dłuższy okres od wycielenia do 1. inseminacji. Przedstawione wyniki badań powinny zachęcić hodowców nie tylko do grupowania krów zasuszonych, ale także do dzielenia grupy krów zasuszonych na 2 grupy żywieniowe. Krowy powinny być żywione dawką dla okresu przejściowego od 21 do 28 dni.

To, co najważniejsze

• Utrzymywanie i żywienie krów zasuszonych w osobnej grupie zwiększa wydajność produkcji mleka, poprawia zdrowie i rozród krów.
• Podział grupy krów zasuszonych na grupę dla krów w okresie zasuszenia właściwego i w okresie przejściowym przed porodem i żywienie tych grup zgodnie z zapotrzebowaniem w tych okresach, zwiększa wydajność mleka w laktacji o 1200–1400 kg, głównie z powodu zmniejszenia ryzyka chorób okresu okołoporodowego.
• Żywienie w okresie przejściowym przed porodem powinno trwać od 21 do 28 dni.
• Żywienie krów zasuszonych jedną dawką z dużym udziałem słomy korzystniej jest przeprowadzać, utrzymując krowy w 2 grupach.

mj, prof. Zygmunt M. Kowalski, Uniwersytet Rolniczy w Krakowie
(literatura u autora)