W kalkulacji elektronicznej zaczynamy od szacowania (lub podawania dokładnego) plonu i ceny skupu. W przypadku zbóż jest to dość proste, gdyż w większości przypadków wystarczy podać plon (w t/ha) i cenę skupu (w zł/t). Czasem mamy do czynienia z dopłatą producenta za np. jakość, termin dostawy. Tę można tutaj uwzględnić (choć najczęściej jej nie ma), ale jeśli jest, to trzeba ją przeliczyć na jednostkę plonu, czyli podać w zł/t.
W liczeniu kosztów i dochodów, a w konsekwencji w obliczaniu nadwyżki bezpośredniej pomóc może poniższy kalkulator. Pod nim znajduje się instrukcja i podpowiedzi o poziomie obecnych kosztów.
Dopłaty z UE i z budżetu
Ważną częścią dochodu z uprawy polowej są dopłaty. Kalkulator podpowiada wg stawek ostatnio opublikowanych w 2024 r. jakie to są kwoty. Jeśli w chwili czytania tego artykułu stawki są inne, to wystarczy znaleźć je na stronie ministerstwa rolnictwa i wpisać właściwe. Jednak, aby stawki (proponowane lub wpisane) były uwzględnione w kalkulacji trzeba je zaakceptować je poprzez kliknięcie znaku plus przy kwocie.
Wśród dopłat w uprawie pszenicy ozimej (stan na sierpień 2025 r.) skorzystać można z następujących płatności:
- podstawowego wsparcia dochodów;
- płatności redystrybucyjnej;
- płatności dla młodych rolników;
- uzupełniającej płatności podstawowej;
- płatności do materiału kwalifikowanego w ramach dopłat de minimis.
Ta ostatnia pozycja możliwa jest do uwzględnienia o ile nie korzysta się w nowego od 2025 r. ekoschematu materiału siewnego kwalifikowanego lub elitarnego. Jeśli wybierze się tutaj opcję, to w dalszych ekoschemtach zostaje ona wykluczona.
Ekoschematy
Od 2025 r. możliwe jest skorzystanie tylko z maksymalnie dwóch eksochematów w ramach możliwych w uprawie pszenicy ozimej. Poza tym są różne wykluczenia, np. jeśli korzysta się z eksochematu opracowanie planu nawożenia, to nie można skorzystać z dobrodziejstw finansowych w ramach Integrowanej Produkcji. Ponadto skorzystanie z nowego ww. eksochematu w ramach siewu materiału siewnego kwalifikowanego możliwe jest to tylko, gdy jednocześnie bierze się pod uwagę inny ekoschemat, ale tylko z puli ramach rolnictwa węglowego, np. z uproszczonych systemów uprawy.
Zasady tych wykluczeń i obowiązków zawarte są w kalkulatorze. Jeśli zatem wybierzemy jakiś ekoschemat poprzez kliknięcie znaku plus przy kwocie (i wpisaniu właściwej lub zaakceptowaniu istniejącej), to te które nie są z nim możliwe przybierają szary kolor znaku plus i nie można ich kliknąć. Poza tym po wybraniu drugiego eksochematu wszystkie pozostałe stają się nieaktywne. Aby spróbować z innym trzeba odkliknąć jeden z wybranych.
Po wpisaniu plonu, ceny i wybraniu dopłat mamy wyliczony dochód z uprawy pszenicy. Teraz czas na mniej przyjemną część, czyli koszty.
Koszt badania gleby
W kosztach warto uwzględnić badanie gleby. Choć nie jest to wielka kwota, to jej uwzględnienie nie pozwoli zapomnieć o tej ważnej czynności. W badaniu gleby mamy dwie kategorie – badanie podstawowe (P-K-Mg-pH), które wykonuje się co kilka lat, oraz badanie na azot mineralny, którego ważność obejmuje tylko uprawę, np. zboża, które analizujemy.
Koszt wapnowania
Dalej mamy koszt wapnowania, który zawiera nie tylko cenę wapna i jego dawkę, ale też koszt rozsiewu i załadunku. Ponieważ wapnowanie wykonuje się najczęściej raz na kilka lat, to wartości wyliczone dzieli się przez długość tego czasu. Co ważne koszt wapnowania podaje się w kalkulacji nawet jeśli wapno nie było stosowane bezpośrednio przed kalkulowanym zbożem. Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
Koszt międzyplonu
Przed zbożem siany jest często międzyplon. Jego koszt wchodzi w kalkulację nie tylko następczej np. pszenicy, ale wszystkich roślin uprawianych po niej. Zatem rozkłada się on na 2-4 lata, jednak nie więcej. Jednak, jeśli i w kolejnym roku po ww. pszenicy jest znowu międzyplon, to dla uproszczenia cały koszt międzyplonu przed ww. pszenicą wliczamy do jej kosztów uprawy.
Koszt międzyplonu składa się z ceny nasion (warto zwracać uwagę na jednostki w kalkulatorze, w tym przypadku podajemy koszt, jak to zwykle bywa z takimi nasionami – w zł za 1 kilogram), ich dawki (także w kg/ha) oraz kosztu czynności siewu. Przykładowo siew siewnikiem rzędowym z redlicami stopkowymi o szerokości roboczej ok. 3 m, to ok. 120–150 zł/ha. Koszt ciężkim siewnikiem do siewy bezpośredniego z redlicami talerzowymi to ok. 150–190 zł/ha.
Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
Koszt nawozów naturalnych
Nawozy naturalne w płodozmiennie nieczęsto przychodzą bezpośrednio pod zboże ozime, choć nie można tego wykluczyć. Nie ma także większych agrotechnicznych przeciwwskazań do stosowania obornika czy gnojowicy bezpośrednio pod zboże. Niezależnie od tego czy zastosowano je pod zboże czy wcześniej, to ich koszt uwzględnia się podzielony przez liczbę lat, co ile przychodzi nawóz naturalny na dane pole.
W kosztach nawożenia naturalnego uwzględnia się (podobnie jak w wapnowaniu) cenę nawozu, jego dawkę, koszt jego załadunku oraz zastosowania (rozlewania lub roztrząsania). Nie bierze się pod uwagę kosztów jego mieszania z glebą, chyba, że jest to gnojowica rozlewana wozem asenizacyjnym z przystawką do mieszania z glebą lub do iniekcji do gleby.
Koszt samego nawozu naturalnego może być policzony wg ceny zakupu lub jeśli to produkt z gospodarstwa własnego wg cen składników pokarmowych (do tego przygotowujemy osobny kalkulator). Przy obecnych cenach za mineralne nawozy NPK jedna tona obornika mieszanego zawiera składniki warte 55-60 zł, a 1 metr sześcienny gnojowicy średniej jakości 25–30 zł.
Dodatkowo kosztem jest załadunek lub pompowanie gnojowicy. Są to kwoty zależne od techniki, przykładowo załadunek obornika za pomocą podnośnika czołowego lub ładowarki teleskopowej do kwota od kilku do ok. 20 zł/t. O około połowę tańsze jest pompowanie nawozów płynnych. Czasem jednak cena dorównuje ładowaniu obornika, gdy jest potrzeba wstępnego mieszania gęstej gnojowicy w zbiorniku.
Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
Zabiegi uprawowe
Odrębną kategorię kosztów stanowią zabiegi uprawowe. Jesienią ich liczba zależy od przedplonu, ewentualnego międzyplonu i technologii uprawy. Płytkie zerwanie ścierniska to koszt od 80 do 150 zł/ha. Wszystko zależy od tego jak głęboko ingerujemy w glebę oraz na ile jest ona twarda (sucha).
Uprawa głęboka w przypadku orki to koszt ponad 200 zł/ha, a często nawet 250 zł/ha. Uprawa głęboka gruberem nie jest wiele tańsza i wynosi 160 zł/ha (płytko) do 230 zł/ha (głęboko na ciężkiej glebie). Użycie głębosza to koszt 250–300 zł/ha. Każdy z zabiegów uprawowych po wpisaniu jego szacunkowego kosztu akceptuje się znakiem plusa w naszym kalkulatorze.
W uprawie zerowej
W systemie no-tillage w zasadzie nie ma zabiegów uprawowych. Oczywiście rzadko kiedy mamy do czynienia z czystym systemem uprawy zerowej, bo czasem ma miejsce rozciąganie resztek pożniwnych strieglem czy płytka uprawa w celu mieszania nawozów naturalnych, zwłaszcza płynnych. Jednak prawie zawsze w takim systemie trzeba zwalczać chwasty na ścierniku. Do tego używa się glifosatu.
Koszt zabiegu glifosatem wylicza się z ceny środka, jego dawki, ale nie należy zapominać o ewentualnym dodatku adiuwantów, w tym siarczanu amonu. Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
Materiał siewny
Koszt materiału siewnego składa się z kilku elementów: ceny ziarna siewnego i jego dawki. Jeśli jest to materiał kwalifikowany, to najczęściej jest on już zaprawiony i nieraz zawiera także nawóz donasienny. Jeśli jednak mamy własne ziarno siewne, to trzeba je zaprawić. Dlatego dodatkowo w naszym kalkulatorze podajemy jeszcze koszt zaprawy (i nawozu dolistnego) oraz jej dawkę. Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
Nawożenie i ochrona
W kalkulatorze odrębne pozycje stanowią nawozy mineralne, środki ochrony roślin i adiuwanty oraz biopreparaty. Jednak sposób ich dodawania jest podobny. Ponieważ tego typu środków do produkcji stosujemy więcej niż jeden w każdej kategorii i liczba ta nie jest niczym ograniczona (chyba że ekonomnią), to można je dodawać za pomocą przycisku „dodaj kolejny”.
Za każdym razem trzeba jednak wypełnić kilka pól, w tym nazwa nawozu lub środka (dla własnej orientacji) oraz cena jednostkowa (za 1 litr lub kilogram, jeśli butelki są większe lub mniejsze to trzeba przeliczyć) i zastosowana dawka.
Warto zwracać uwagę na podane jednostki. Nawozy kupujemy zwykle w cenie za tonę (i taką wpisujemy w kalkulatorze), a środki ochrony roślin, adiuwanty i biopreparaty za litr lub kilogram. Natomiast dawkowanie wszystkich ww. preparatów (w tym nawozów) wykonuje się w kilogramach lub litrach na 1 hektar.
Zabiegi rozsiewaczem i opryskiwaczem
Zakupione środki i nawozy trzeba zastosować. W liczeniu kosztów trzeba zatem uwzględnić koszt pracy rozsiewacza i opryskiwacza. Do tego są przeznaczone odpowiednie działy: zabieg nawożenia, zabieg opryskiwania i zabieg biopreparatem. Aby policzyć te koszty należy oszacować koszt pracy opryskiwacza czy rozsiewacza na jeden hektar i podać, ile razy po polu (ile takich zabiegów) robimy w sezonie w obliczanej uprawie. Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
W obecnej sytuacji koszt pracy opryskiwacza i rozsiewacza zależy od wielu czynników, w tym wartości sprzętu (im nowocześniejszy i większy, tym jego amortyzacja wyższa), szerokości roboczej (im mniejsza, tym koszt jednostkowy wyższy), zużycia paliwa, ceny paliwa, ceny wody, konieczności załadunku itd. Obecnie małe maszyny o szerokości roboczej 12–15 m kosztują rolnika ok. 50–55 zł/ha. Średnie o szerokości 18–27 m to ok. 40–45 z/ha. Natomiast duże, 36 m i więcej nie są wiele tańsza, a i bywają droższe w użytkowaniu ze względu na ich wysoką cenę. Dodatkowo warto zauważać, że opryskiwacze z pomocniczym strumieniem powietrza są droższe w eksploatacji co najmniej o 50% od tradycyjnych.
Zbiór
W liczeniu kosztów zbioru uwzględnia się koszt pracy kombajnu (o ten łatwo, bo mamy duży rynek usług i można się nim sugerować). Ale nie można zapominać o transporcie, zwłaszcza jeśli pola mamy oddalone od gospodarstwa. W tym celu posługujemy się pojęciem kilometrówki, czyli kosztów za 1 km jazdy sprzętu transportowego oraz odległości (w te i z powrotem) jaki te środki transportowe muszą pokonać. Do kosztów okołozbiorowych może dochodzić koszt suszenia.
Inne koszty.
Nie należy zapominać o pozornie drobnych, ale mających wpływ na wynik kosztach administracyjnych, jak podatek, ubezpieczenie oraz, co wielu bardzo boli – ksoztów czynszu dzierżawnego. Po wpisaniu wartości i ich skontrolowaniu pod względem np. jednostek i wartości klikamy znak plus (zatwierdź w kalkulacji), aby dodać koszt całości do kalkulacji.
Nadwyżka to nie zysk
Na koniec otrzymujemy wynik, czyli nadwyżkę bezpośrednią. Nie jest to zysk, bo ten liczy się dla całego gospodarstwa i uwzględnia się inne koszty tzw. ogólne (różne składki, dodatkowe podatki, koszty pracy najemnej itd.). Jednak obliczeni nadwyżki daje klarowny obraz o rentowności danej uprawy.
tcz
