Owies w badaniach porejestrowych – PDO

Uprawa owsa zajmuje w Polsce ok. 500 tys. ha. W porównaniu do innych gatunków zbóż, zakwalifikowany jest do grupy roślin niskonakładowych. Z tego względu zabiegi fungicydowe oraz stosowanie regulatorów jest często pomijane. Z kolei intensyfikacja produkcji prowadzi coraz częściej do występowania w kraju zjawiska monokultury zbożowej. W skrajnych przypadkach zboża stanowią 90% płodozmianu. Głównym jej skutkiem jest wzrost porażenia przez choroby podstawy źdźbła. Ponadto, nadmiar resztek pożniwnych ogranicza kiełkowanie i wzrost roślin następczych.

Owies, uznawany także za gatunek fitosanitarny, włączony do płodozmianu zbożowego, ogranicza presje patogenów z tej grupy, dzięki wytwarzaniu przez korzenie swoistego alkaloidu.

Podjęte w ostatnich latach decyzje rejestrowe sprawiły, że producenci mają do wyboru z Krajowego rejestru (KR) 36 odmian owsa jarego, w tym 32 formy owsa zwyczajnego oraz 4 owsa nagiego. Większość odmian, bo aż 80%, pochodzi z hodowli krajowych. Zarejestrowane odmiany, z wyjątkiem jednej brązowoziarnistej kreacji Gniady, są żółtoziarniste.

Najczęstsze choroby występujące w uprawie owsa to mączniak prawdziwy, helmintosporioza, rdza owsa oraz septorioza liści. W zależności od konkretnej odmiany odporność na dane patogeny jest zróżnicowana. Odmiany wyróżniające się podwyższoną odpornością na mączniaka prawdziwego to: Rambo, Alfa, Pablo i Bingo; na helmintosporiozę: Figaro i Harnaś; na rdzę owsa: Nawigator; natomiast na septoriozę liści: Rambo, Panteon, Bingo, Perun oraz Huzar (patrz tab. 1.).

Średni plon odmian wzorcowych owsa w latach 2019–2021 wyniósł 62,5 dt/ha (patrz Rys. 1). Najlepiej plonującą odmianą w ostatni trzyleciu była Rambo. Wartym podkreślenia jest też fakt, że w czołówce pod względem plonowania znajdują się kreacje rejestrowane w kilku ostatnich latach.

W tabeli 1 zamieszczono wyniki ważniejszych cech rolniczo-użytkowych odmian owsa znajdujących się w KR w ostatnim trzyleciu. Odmiany uszeregowano według malejącego plonu ziarna. W zestawieniu pominięto te, które nie były badane w doświadczeniach COBORU w tym okresie. Prezentowane wyniki plonowania są średnią z doświadczeń prowadzonych przez COBORU w stacjach, zakładach oraz punktach doświadczalnych na terenie kraju.

Analizując plonowanie odmian trzeba też uwzględnić ich potencjał w poszczególnych rejonach uprawy (I–VI). Badania wskazują, że odmiany o najlepszych średnich krajowych wynikach nie pokrywają się z odmianami plonującymi najlepiej w konkretnym rejonie (województwie; patrz tab. 2.). Wynika to z różnej lokalnej zasobności gleb, przebiegu pogody, poziomu agrotechniki, czy presji agrofagów. 

Oceniana z kolei jakość ziarna owsa opiera się na zawartości białka i tłuszczu. Wśród odmian badanych w ramach doświadczeń PDO najwyższą zawartością białka cechują się odmiany: Alfa, Perun oraz Nawigator, natomiast tłuszczu: Gepard, Rambo, Refleks i Komfort.

Czynnikiem ograniczającym wykorzystanie pełnego potencjału plonotwórczego jest wyleganie zbóż, w tym owsa. Obserwowane w ostatnich latach gwałtowane zjawiska pogodowe w wielu rejonach kraju powodują znaczne straty plonu lub utrudniają zbiór. Podstawowym działaniem zaradczym jest w tym przypadku dobór normy wysiewu. Zbyt gęsty łan ogranicza rozwój systemu korzeniowego i zwiększa podatność roślin na wyleganie. Zbyt duża obsada zaburza z kolei architekturę łanu – zaczynają dominować słabo wykształcone pędy boczne, podatne na wyleganie.

W technologii ochrony owsa możliwe jest stosowanie retardantów. Szczególnie na glebach żyznych, o wysokiej zasobności i przy wysokich opadach ryzyko wylegania jest podwyższone, co dotyczy zwłaszcza odmian wysokich.

Wśród odmian badanych w ostatnich latach w ramach PDO podwyższoną odpornością na wyleganie wykazują się odmiany: Wulkan, Armani, Pablo, Bingo, Lion, Harnaś i Elegant. Najwyższą odporność na wyleganie wskazano dla odmiany Alfa (7 w skali 9°). Odmiana jest także najniższą z zarejestrowanych.

Narzędziami pomocnymi przy wyborze odmiany do siewu są publikacje COBORU, w tym Listy opisowe odmian, czy Listy Odmian Zalecanych (LOZ). Dostępne na stronie COBORU LOZ dedykowane dla poszczególnych województw ułatwiają dobór stabilnie plonującej odmiany w danym rejonie kraju. Wykaz ten pozwala zatem na oszczędne prowadzenie uprawy – mniejsze nakłady na ochronę i łatwiejszy zbiór. Nowe, uaktualnione zestawy LOZ na 2022 r. będą opublikowane niebawem, po posiedzeniach wojewódzkich zespołów PDO, na stronie internetowej COBORU, pod zakładką PDO/Rekomendacja odmian.

Do uprawy owsa przeznacza są najczęściej stanowiska, na których nie udaje się uprawa bardziej wymagających gatunków zbóż. Pomimo podwyższonej tolerancji do słabszych stanowisk, warto zwrócić uwagę na kulturę gleby. Wybierając lżejsze gleby należy także uwzględnić wysokie wymagania wodne owsa i ograniczyć ilość uprawek przesuszających glebę.

Przy wysiewie na glebach lekkich należy kontrolować ich odczyn. Pomimo wyższej tolerancji na kwaśne pH, kluczowa jest wówczas mobilność oraz dostępność składników pokarmowych. Owies toleruje również wiosenne przymrozki, dlatego możliwy jest jego wczesny siew w mniej ogrzaną glebę. Należy jednak uwzględnić obniżoną dostępność i pobranie pierwiastków w niskich temperaturach.

[bie]