Dlaczego UE chce tworzyć strategiczne zapasy żywności?
Pandemia COVID-19, wojna w Ukrainie, rosnące zagrożenia klimatyczne i zakłócenia światowego handlu pokazały, że globalizacja i liberalny model wolnego rynku nie zawsze gwarantują stabilność dostaw w sytuacjach kryzysowych. Tymczasem dziś Unia Europejska nie posiada żadnych publicznych rezerw mięsa, zbóż ani innych podstawowych produktów żywnościowych.
Komisja Europejska, widząc rosnące ryzyka, przedstawiła 26 marca strategię gotowości na sytuacje nadzwyczajne i jednocześnie rozpoczęła konsultacje społeczne w sprawie budowy systemu zapasów żywności. Jak informuje La Razon, konsultacje potrwają do 9 maja 2025 r., a publikacja komunikatu podsumowującego jest planowana na 25 czerwca.
Chiny, Indie i Rosja już od lat traktują żywność jako narzędzie bezpieczeństwa narodowego, budując potężne magazyny zbóż i kukurydzy. Unia Europejska, chcąc uniknąć zależności od zewnętrznych dostaw, staje dziś przed pytaniem, czy i jak powinna wrócić do koncepcji rezerw strategicznych.
Jak zmieniało się podejście UE do zapasów żywności od czasów WPR?
Kiedy w latach 50. i 60. XX wieku tworzyła się Wspólna Polityka Rolna, Europa wciąż odczuwała skutki niedoborów żywności z czasów II wojny światowej. Głód, kartki żywnościowe i racjonowanie podstawowych produktów były jeszcze świeżym wspomnieniem w wielu krajach. Zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego – rozumianego jako gwarancja wystarczających dostaw po rozsądnych cenach – było jednym z głównych celów tworzonej polityki.
W tamtym czasie ceny interwencyjne ustalane w ramach WPR były często wyższe od cen wolnorynkowych. System gwarantowanych cen zapewniał rolnikom stabilny dochód i zachęcał do zwiększania produkcji. Jednak z czasem, zwłaszcza w latach 70. i 80., Unia borykała się z nadprodukcją. Powstawały słynne "góry masła", "jeziora mleka" i ogromne zapasy zbóż.
Pod koniec lat 80. i na początku lat 90. rozpoczęto reformowanie WPR. Punktem zwrotnym była tzw. reforma McSharry‘ego z 1992 r., która obniżyła ceny interwencyjne, ograniczyła wsparcie gwarancyjne i wprowadziła dopłaty bezpośrednie niezwiązane z produkcją. To właśnie wtedy Unia zaczęła stopniowo odchodzić od mechanizmów tworzenia publicznych zapasów żywności.
Dziś, po trzech dekadach liberalizacji rynku, Europa staje w obliczu odwrotnego problemu – braku buforów bezpieczeństwa i całkowitego uzależnienia od bieżącej sytuacji na rynku światowym.
Jakie są plany KE dotyczące zapasów żywności i wsparcia rolnictwa?
W ramach nowej strategii gotowości Komisja Europejska wskazuje, że chce budować rezerwy kluczowych zasobów – takich jak surowce, woda, schrony, generatory energii – ale także żywności. Informację tę podał m.in. The Guardian, powołując się na oficjalne dokumenty Komisji.
W praktyce oznacza to możliwość magazynowania podstawowych produktów rolno-spożywczych na poziomie UE lub poszczególnych państw członkowskich. W grę wchodzą partnerstwa publiczno-prywatne oraz nowe mechanizmy zakupów strategicznych, podobne do tych stosowanych w czasie pandemii COVID-19 przy zakupach szczepionek i sprzętu medycznego. Komisja chce stworzyć wspólnotowe protokoły reagowania kryzysowego oraz rozwijać system zapasów nie tylko na wypadek katastrof naturalnych, ale także kryzysów geopolitycznych i cyberataków.
Czy rolnicy otrzymają kontrakty i gwarantowane ceny za zapasy żywności?
Jeżeli strategia tworzenia rezerw zostanie przyjęta, logiczne będzie zaangażowanie producentów rolnych jako podstawowych dostawców. Mogą pojawić się nowe formy kontraktowania produkcji, w których rolnik zobowiązywałby się dostarczyć określoną ilość żywności do rezerw w zamian za gwarancję skupu po ustalonej cenie.
Możliwy jest też powrót do mechanizmów szybkiego wykupu nadwyżek w sytuacjach kryzysowych – oczywiście na zupełnie innych zasadach niż dawniej. W nowym systemie cena musiałaby uwzględniać zarówno realne koszty produkcji, jak i wymagania dotyczące jakości i przechowywania produktów.
W czasach klasycznej WPR rolnicy mogli liczyć na stabilne ceny i pewność zbytu, co dawało im bezpieczeństwo finansowe, ale też prowadziło do nadprodukcji. Dziś stworzenie skutecznego i sprawiedliwego mechanizmu wsparcia wymagałoby zupełnie innego podejścia – elastycznego i dostosowanego do realiów globalnego rynku.
Jakie korzyści i zagrożenia dla rolników niesie strategia zapasów UE?
Dla rolników tworzenie zapasów strategicznych może oznaczać nowe możliwości. Gwarantowany zbyt w określonych sektorach, dodatkowe przychody z tytułu utrzymywania zapasów czy stabilizacja dochodów w okresach kryzysowych – to wszystko może okazać się korzystne.
Jednocześnie istnieje ryzyko, że nowe regulacje będą wiązać się z dodatkowymi obowiązkami administracyjnymi, normami jakościowymi i ograniczeniami w doborze kierunków produkcji. Jeśli strategia zostanie źle zaprojektowana, może zamiast stabilności wprowadzić biurokratyczne obciążenia, a nawet nieopłacalność pewnych rodzajów produkcji.
Kiedy KE ogłosi decyzję ws. zapasów? Co powinni wiedzieć rolnicy?
Konsultacje społeczne prowadzone przez Komisję Europejską trwają do 9 maja. Organizacje rolnicze i branżowe mają jeszcze czas, by zgłaszać swoje uwagi i postulaty. Wyniki konsultacji oraz kierunek strategii mają zostać oficjalnie przedstawione 25 czerwca 2025 r., zgodnie z zapowiedziami Komisji Europejskiej i informacjami przekazanymi przez La Razon.
Wciąż nie wiadomo, które produkty zostaną objęte rezerwami, jakie będą zasady kontraktowania i na jakich warunkach rolnicy będą mogli włączyć się w ten nowy system. Pewne jest tylko jedno: bez udziału rolników żadna strategia bezpieczeństwa żywnościowego w Europie się nie powiedzie. Unia Europejska staje dziś przed wyborem: stworzyć nowy, sprawiedliwy mechanizm wsparcia rolnictwa i budowy rezerw, albo powielić błędy przeszłości, w których decyzje podejmowano ponad głowami producentów.
