Zmniejszająca się powierzchnia gruntów rolnych w Unii Europejskiej
Z danych Europejskiej Agencji Środowiska (EEA) cytowanych przez portal Euractiv wynika, że w ciągu dwóch ostatnich dekad powierzchnia użytków rolnych w Unii Europejskiej zmniejszyła się o 4,2%. Grunty te są przekształcane głównie na potrzeby mieszkaniowe, przemysłowe i infrastrukturalne.
Jak podaje EEA, w latach 1990–2000 szczególnie wysoki poziom utraty gruntów rolnych na rzecz powierzchni sztucznych wystąpił w Holandii, Belgii, Niemczech oraz zachodniej Portugalii. Trend ten nasilił się w kolejnych latach i dotyczy dziś większości państw członkowskich.
Brak skutecznej realizacji Mapy drogowej z 2011 roku
W 2011 r. Komisja Europejska przedstawiła dokument zatytułowany „Mapa drogowa na rzecz efektywnego gospodarowania zasobami”, w którym zapowiedziano m.in. zatrzymanie netto utraty gruntów do 2050 r. Mimo tej deklaracji, dane EEA pokazują, że trend nie tylko się nie zatrzymał, ale w wielu państwach członkowskich uległ przyspieszeniu.
Euractiv zaznacza, że dokument ten nie został przełożony na konkretne instrumenty prawne, a państwa członkowskie w większości nie wdrożyły skutecznych strategii ochrony gruntów.
Działania Parlamentu Europejskiego i Rady UE w zakresie ochrony gruntów
W reakcji na dane o rosnącej utracie gruntów rolnych, Parlament Europejski i Rada UE przyjęły konkluzje wzywające Komisję Europejską do opracowania kompleksowej strategii ochrony gleb. Wśród postulatów znalazły się m.in.:
- uznanie gleby za zasób nieodnawialny,
- poprawa planowania przestrzennego w państwach członkowskich,
- wzmocnienie ram prawnych zapobiegających trwałej utracie funkcji rolniczej.
KE zapowiedziała, że przygotuje propozycje legislacyjne w ramach nowej strategii dotyczącej gleby, ale jak dotąd nie przedstawiono konkretnego harmonogramu.
Utrata ziemi rolnej w Polsce – dane oficjalne i szacunki rolników
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego powierzchnia użytków rolnych w Polsce spadła z 18,5 mln ha w 2005 r. do 14,7 mln ha w 2023 r. Oznacza to ubytek blisko 4 mln ha – ponad 20% w ciągu niecałych dwóch dekad.
Jednak skala problemu może być większa. Po spotkaniu zorganizowanym przez Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi 8 stycznia 2025 r., przedstawiciel NSZZ RI „Solidarność” Łukasz Zbonikowski stwierdził:
– Ubywa w Polsce ziemi rolnej – w ciągu ostatnich 20 lat powierzchnia gruntów zmniejszyła się z 20 mln ha do 14 mln ha! Na spotkaniu powiedziano nam, że jeśli takie tempo zostanie utrzymane, w niedługim czasie nie będziemy mogli zapewnić Polsce bezpieczeństwa żywnościowego!
Najczęstsze przyczyny przekształcania ziemi rolnej w Polsce i UE
Zarówno na poziomie unijnym, jak i krajowym, główne powody utraty gruntów rolnych są zbieżne:
- rozbudowa osiedli mieszkaniowych i dróg,
- przejmowanie gruntów rolnych pod magazyny logistyczne i supermarkety
- brak spójnej polityki przestrzennej,
- spekulacyjny obrót ziemią,
- wyłączenia gruntów z użytkowania rolnego bez zmiany klasyfikacji w ewidencji.
W wielu przypadkach ziemia formalnie pozostaje rolna, ale nie jest użytkowana rolniczo ani objęta żadnym wsparciem publicznym.
Stanowisko Europejskiej Organizacji Właścicieli Gruntów (ELO)
Europejska Organizacja Właścicieli Gruntów (ELO) wskazuje, że aktualna polityka nie zapewnia skutecznej ochrony ziemi rolniczej jako zasobu strategicznego. Organizacja apeluje o:
- traktowanie ziemi rolnej na równi z innymi zasobami nieodnawialnymi,
- wprowadzenie europejskich standardów dotyczących rekompensaty za przekształcenie gruntów,
- zastosowanie zasady kompensacji środowiskowej przy inwestycjach ingerujących w glebę.
ELO podkreśla, że sama świadomość problemu to za mało – potrzebne są narzędzia regulacyjne, które zablokują dalszą degradację użytków rolnych.
Brak działań może utrudnić realizację Zielonego Ładu
Nietrudno zauważyć, że bez stabilnego dostępu do gruntów rolnych realizacja celów Europejskiego Zielonego Ładu staje pod znakiem zapytania. Ograniczenie emisji, ochrona bioróżnorodności czy promowanie lokalnej produkcji żywności nie będą możliwe, jeśli ziemia przeznaczana dziś pod uprawy nadal będzie tracić swoją funkcję.
Wnioski przedstawione przez Europejską Agencję Środowiska oraz działania podejmowane przez Parlament Europejski i Radę UE wskazują na rosnącą świadomość problemu. Jednak tempo legislacyjne wciąż nie nadąża za dynamiką zmian przestrzennych i rynkowych.
