Pamiętasz o próchnicy?

Próchnica jest bardzo ważna dla pojemności wodnej, która mówi, ile wody zatrzyma gleba. By ją zwiększyć, należy wprowadzić do gleby materię organiczną, z której próchnica powstaje. Aby proces ten zachodził w sposób niezakłócony,  konieczne jest uregulowanie pH gleby. Bez wapnowania zatem możemy zapomnieć o sprawnym budowaniu próchnicy. Warto pamiętać, że każde 0,5% próchnicy pozwala zatrzymać w glebie 80 m3/ha wody.

Rys. 1. Zawartość próchnicy, a możliwości magazynowania wody w glebie

Według IUNG, do 2030 r. w polskich glebach zawartość próchnicy spadnie o 0,8%. Wszystko m.in. przez:

• uproszczone płodozmiany,
• niedostateczne nawożenie obornikiem,
• wywożenie słomy z pola,
• zbyt głęboką i częstą uprawę,
• nadmierne nawożenie mineralne, głównie azotem.

Dziś średnia zawartość próchnicy w polskich glebach to ok. 1,5%, ale waha się w przedziale 0,5–6%. Najmniej próchnicy zawierają gleby bielicowe i brunatne, wytworzone z piasków, a najwięcej mady iłowe i rędziny kredowe. Im słabsze gleby zatem, tym mniej próchnicy zawierają.

Niskie ph nie pomaga

Na możliwość tworzenia się próchnicy wpływa pH gleby. Jej degradacji sprzyja ciągłe zakwaszanie się polskich gleb. Dziś ok. 60% z nich wymaga wapnowania, a 20% ma niedobory magnezu. Gleby o niższej zawartości próchnicy są z reguły kwaśniejsze. Próchnica bowiem odpowiada za magazynowanie kationów magnezu i wapnia, a to bezpośrednio przeciwdziała zakwaszeniu gleby. Za zakwaszenie w głównej mierze odpowiada m.in. beztlenowy rozkład resztek, także rozkład resztek nawozowych azotem oraz samo nawożenie azotowe (utlenianie form amonowych do azotanowych). Magazynowanie w próchnicy jonów magnezu czy wapnia sprawia, że może ona zatrzymać 3–5 razy więcej wody niż sama tylko część mineralna gleby.

Słoma, poplony i obornik

Podstawą poprawy zawartości próchnicy w glebie jest dostarczanie materii organicznej. Ta zaś może pochodzić ze słomy, międzyplonów i np. obornika. Ważny jest też płodozmian, bo od niego zależy, czy będziemy mieli dodatni, czy ujemny bilans próchnicy. Możemy tu przyjąć podział:

• rośliny wyraźnie pogarszające bilans próchnicy w glebie – okopowe, np. ziemniak,
• rośliny mające negatywny wpływ na bilans próchnicy – zboża,
• wpływające dodatnio na bilans próchnicy – bobowate oraz trawy.

Należy zauważyć, że zawsze gorszy bilans będziemy mieli, gdy z pola wywożony jest zarówno plon główny, jak i uboczny. Warto zatem przy braku obornika siać międzyplony i pozostawiać słomę na polu. Ta jednak musi być bezwzględnie dobrze rozdrobniona i wymieszana z glebą, najlepiej po wcześniejszym zwapnowaniu pola.
Ważny jest też stosunek węgla do azotu (C : N) we wprowadzanej materii organicznej. Najgorszy, bo nawet 100 : 1 jest w słomie, która już tylko z tego powodu będzie rozkładać się dłużej niż np. obornik, którego stosunek C : N wynosi 15–20 : 1. Najmniejszy stosunek C : N mają rośliny poplonowe, przyorywane jako nawóz zielony. Wynosi on w zależności od gatunku 8–16 : 1 (najmniej dla gatunków bobowatych, więcej dla np. facelii, gorczycy czy rzodkwi). W przypadku braku dostepu obornika pozostawianie słomy na polu i wysiew międzyplonów jest bardzo ważny, zwłaszcza na glebach słabszych. Można też stosować poferment z biogazowni, osady pościekowe czy kompostowane odpady komunalne. Pamiętajmy, że sam proces budowania próchnicy jest bardzo długi. Przyjmuje się, że przy bezwzględnie dodatnim bilansie materii organicznej zwiększenie zawartości próchnicy o 1% trwa nawet 12 lat.

Jd, fot. Daleszyński