Sporysz - co to jest jak działa na organizm?
Sporysz to grzyb pasożytniczy– Claviceps purpurea – który zimuje w glebie, a następnie może przedostać się na kłosy zboża. Sporysz istnieje od wieków, dziś jednak spotykany jest głównie w uprawie żyta oraz pszenżyta, gdzie tworzy na nich charakterystyczne purpurowo-czarne rożki (przetrwalniki).
Przetrwalniki te zawierają wysoce toksyczną mieszankę aż 50 alkaloidów. W momencie, kiedy toksyny te nie ulegną degradacji, mogą spowodować poważne zatrucie.
Sporysz w paszy i żywności
Sporysz przez zawartość toksyn jest niebezpieczny dla zawierząt jeżeli będzie podany w paszy, a także dla ludzi. Istnieją jednak środki bezpieczeństwa.
Po pierwsze - dobór odpowiedniej odmiany. Warto postawić na kwalifikowany materiał siewny z pewnego źródła.
Ważna jest również agrotechnika, jak przyorywanie resztek pożniwnych, czy stosowanie odpowiedniego i prawidłowego płodozmianu, aby ograniczyć cykl rozwojowy grzyba.
Zobacz także: Jak wybrać odmianę jęczmienia ozimego?
Co sprzyja występowaniu?
Występowaniu tego pasożyta sprzyjają przede wszystkim ciepłe i wilgotne warunki pogodowe w czasie kwitnienia zbóż, a także samosiewy, czy rośliny, które rosną w pobliżu uprawy. Kolejnym aspektem jest niewłaściwa agrotechnika:
- zła gęstość siewu,
- przenawożenie azotem,
- zły rozstaw rzędów.
Toksyczny sporysz - nowe normy
W całej Unii Europejskiej od 2025 roku obowiązują nowe maksymalnego poziomy toksyn dla sporyszu.
- W zbożach paszowych dopuszcza się do 1 g sporyszu na kg ziarna, co odpowiada 0,1 procent masy.
- W przypadku spożycia przez ludzi, dla żyta poziom został obniżony do 0,02 procent – lub 0,2 g/kg.
- 0,2 g/kg dla pszenicy.
- W przypadku mąki żytniej dozwolona ilość zostanie zmniejszona z 500 do 250 mikrogramów na kilogramopakowanie latem 2028 roku.
Czy sporysz jest halucynogenny? I co wspólnego ma z LSD?
Według literatury, sporysz jest grzybem trującym oraz halucynogennym. Informacje na ten temat ulokowane są z różnych okresów historycznych oraz regionów.
W dawnych czasach dochodziło do zatruć np. w przypadku zjedzenia chleba upieczonego z mąki żytniej, pochodzącej z porażonych ziarniaków żyta.
- Zatrucie sporyszem prowadziło wielokrotnie do masowych halucynacji czy zgonów. Przykładem może być zatrucie w 994 r. w Akwitanii, gdzie zmarło ponad 40 tysięcy osób. Istnieje też podejrzenie, że opętanie czarownic z Salem pod koniec XVII w. mogło być również spowodowane zatruciem sporyszem. W II połowie XX wieku we Francji ponad 230 mieszkańców zatruło się pieczywem zawierającym sporysz - podaje SGS.
A dziś, jak również podaje SGS wykorzystuje się sporysz do produkcji LSD – najbardziej aktywnego środka halucynogennego.
Patrycja Bernat
Fot: Canva
