Ceny referencyjne nie rozwiążą problemów rolników

Przypomnijmy, że minister Jan Krzysztof Ardanowski skierował do Sejmu projekt ustawy o zmianie ustawy o organizacji niektórych rynków rolnych oraz ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi.
 

Jego celem jak napisano w uzasadnieniu miało być wzmocnienie pozycji producenta rolnego w łańcuchu żywnościowym, gdyż rolnicy stanowią najsłabsze ogniwo tego łańcucha i są często narażeni na stosowanie nieuczciwych praktyk handlowych przez podmioty o większej sile przetargowej i większym potencjale ekonomicznym. Rozwiązaniem tego problemu miało być wprowadzenie, ustalanej przez Instytut Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej, ceny referencyjnej na wybrane produkty rolne. Kupowanie od rolników płodów rolnych poniżej ceny referencyjnej miało upoważniać Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów do nakładania kar na przedsiębiorców. 

- Proponuję rozszerzenie zakresu nieuczciwego wykorzystywania przewagi kontraktowej o nabywanie produktu rolnego poniżej jego ceny referencyjnej, podanej w obwieszczeniu. Da to Urzędowi Ochrony Konkurencji i Konsumentów uprawnienie do podejmowania działań kontrolnych w przypadku, gdyby przetwórcy nie chcieli kupować produktów w tym przedziale cenowym. Gdyby wykazano nieuczciwą konkurencję lub wykorzystywanie przewagi kontraktowej na przetwórców będą mogły być nakładane duże kary finansowe – mówił w maju szef resortu rolnictwa.

Zaproponowaną przez rząd i skierowaną już do Sejmu ustawę wzięli pod lupę ekonomiści Credit Agricole. Przyznali, że w sektorze rolno-spożywczym istnieje problem wykorzystywania przewagi kontraktowej, co jest efektem bardzo dużych różnic w pozycjach negocjacyjnych pomiędzy poszczególnymi odcinkami łańcucha dostaw żywności. Konsolidacja na poziomie przetwórstwa oraz handlu jest o wiele większa niż na poziomie produkcji rolnej. W konsekwencji większe podmioty z późniejszych odcinków łańcucha dostaw żywności mają możliwości wywierania presji cenowej na mniejsze podmioty z wcześniejszych odcinków, co w konsekwencji prowadzi do przesuwania się marży w górę łańcucha dostaw żywności. Zjawisko to widoczne jest nie tylko w Polsce, ale w całej Unii Europejskiej. 

- Analiza wzoru, na podstawie którego obliczana będzie cena referencyjna prowadzi do wniosku, że celem ustawy jest ustalenie takiego poziomu ceny minimalnej uzyskiwanej przez rolników w transakcjach, który będzie gwarantować pokrycie poniesionych przez nich kosztów produkcji, w tym kosztów pracy - napisali w opinii eksperci z Credit Agricole.

Ekonomiści zwrócili uwagę, że w warunkach słabych zbiorów cena rynkowa będzie najprawdopodobniej kształtowała się znacząco powyżej ceny referencyjnej, co sprawi, że podmioty z późniejszych odcinków łańcucha dostaw będą mogły nadal w takim samym stopniu jak obecnie wykorzystywać swoją przewagę negocjacyjną. Z kolei w warunkach bardzo dobrych zbiorów w Polsce i w regionie cena referencyjna będzie najprawdopodobniej znacząco wyższa niż cena produktów importowanych, co może oddziaływać w kierunku zastępowania krajowej produkcji rolnej produkcją zagraniczną. Jednocześnie krajowi rolnicy będą mieli ograniczone możliwości sprzedaży swoich produktów poniżej ceny referencyjnej i odzyskania chociaż części kosztów produkcji.

W projekcie ustawy problem ten jest częściowo rozwiązywany poprzez konieczność zawierania długoterminowych umów na dostawy surowców rolnych. Ale zdaniem ekspertów z Credit Agricole skuteczność takiego rozwiązania zależeć będzie jednak od ostatecznych parametrów poszczególnych umów. Zwracają również uwagę, że wielu  rolników obawia się zawierania długoterminowych umów na dostawę surowców rolnych, ponieważ muszą w nich zagwarantować dostarczenie konkretnej ilości towarów o określonej wartości, co przy dużej zależności wyników produkcji rolnej od warunków meteorologicznych jest często trudne do osiągnięcia. W przypadku niedotrzymania warunków takiej umowy rolnicy będą musieli zapłacić kary przewidziane w umowie.
Ekonomiści zwrócili również uwagę, że proponowane rozwiązanie, którego podstawowym założeniem jest to by niezależnie od sytuacji rynkowej producenci rolni uzyskiwali cenę pokrywającą koszty produkcji może być niekorzystne dla konkurencyjności polskiego rolnictwa.

Mechanizm ceny referencyjnej może:
•    utrwalać nieefektywną strukturę produkcji (po co rezygnować z nieopłacalnej produkcji, gdy cena referencyjna i tak zagwarantuje zwrot kosztów produkcji),
•    zniechęcać rolników do obniżenia kosztów produkcji i zwiększania wydajności (cena referencyjna będzie bowiem na poziomie kosztów produkcji),
•    doprowadzić do wzrostu kosztów transakcyjnych w ramach łańcucha dostaw żywności.

- Podsumowując, wprowadzenie cen referencyjnych nie rozwiąże naszym zdaniem problemu wykorzystywania przewagi kontraktowej wobec rolników przez większe podmioty. Jednocześnie rozwiązanie to może osłabić konkurencyjność cenową polskiego sektora rolno-spożywczego (zarówno na poziomie produkcji rolnej jak i przetwórstwa), doprowadzić do nieefektywnej alokacji zasobów w polskim rolnictwie, zniechęcić rolników do zwiększania wydajności i obniżania kosztów, a także przyczynić się do substytuowania krajowej produkcji produkcją zagraniczną. Proponowane rozwiązanie może doprowadzić również do wzrostu detalicznych cen żywności - napisano w podsumowaniu analizy. wk