Premia dla młodego rolnika, jakie zmiany wprowadzono w warunkach jej przyznawania?

Nowa edycja tego popularnego programu przynosi kilka istotnych dla młodych rolników zmian w warunkach jej przyznawania i obowiązkach wynikających z otrzymanej pomocy.

Grzegorz Ignaczewski16 marca 2023, 09:36

Z tego artykułu dowiesz się:

Kto może ubiegać się o premie dla młodego rolnika.
Jakie wykształcenie jest wymagane przy ubieganiu się o premię dla młodego rolnika.
Co z osobami, które dopiero planują przejęcie gospodarstwa?
Co w przypadku małżonków? Komu przysługuje premia?
Od kiedy liczy się rozpoczęcie działalności rolniczej.
Jakie gospodarstwa mogą ubiegać się o pomoc.
Jaka powierzchnia dyskwalifikuje z ubiegania się o premię dla młodego rolnika.
Co musimy wykazać w biznesplanie.
Na co można przeznaczyć premię dla młodego rolnika.
Na co nie można przeznaczać premii dla młodego rolnika.
Kryteria przyznawania punktów.
Nowe obowiązki, do czego zobligowany jest beneficjent premii dla młodego rolnika?
Odpowiednia kwalifikacje zawodowe i umiejętności. Kiedy ten warunek jest spełniony.
Co uznawane jest za staż pracy w rolnictwie?

Zacznijmy jednak od informacji, o której mówi się najczęściej, czyli od kwoty pomocy, która w nowej edycji programu ma wynieść 200 tys. zł. Nadal będzie wypłacana w formie premii i nadal będzie podzielona na dwie raty. Tym razem pierwsza rata ma wynieść 70% kwoty pomocy (czyli 140 tys. zł), a pozostałe 30%, czyli 60 tys. zł, będzie wypłacane po zrealizowaniu założeń biznesplanu. Przyjrzyjmy się jednak po kolei zasadom przyznawania pomocy.

Dla kogo skierowana jest premia dla młodego rolnika?

Tak jak dotychczas premia będzie mogła być przyznana wyłącznie osobie fizycznej. W dniu składania wniosku o premię młody rolnik musi być pełnoletni (skończone 18 lat) i nie może mieć na karku więcej niż 40 lat (czyli nie obchodził jeszcze 41. urodzin).

Kolejny warunek dotyczy prowadzenia gospodarstwa – tak jak dotychczas premia będzie mogła być przyznana rolnikowi, który rozpoczął prowadzenie gospodarstwa nie wcześniej niż 24 miesiące przed złożeniem wniosku o jej przyznanie (co uznaje się za rozpoczęcie prowadzenia gospodarstwa – patrz ramka obok), ale jest i nowość – w nowym rozdaniu premia będzie mogła być przyznana także osobie, która dopiero planuje przejęcie gospodarstwa i w dniu składania wniosku jeszcze działalności rolniczej nie prowadzi. Oznacza to, że inaczej niż dotychczas, młody rolnik składając wniosek o premię nie będzie musiał już okazywać się posiadaniem przynajmniej 1 ha gruntów rolnych. To bardzo dobre i logiczne rozwiązanie.

Co z wykształceniem?

Tak jak we wszystkich dotychczasowych edycjach programu od młodego rolnika oczekuje się odpowiednich kwalifikacji rolniczych (patrz ramka na str. 44). Jeśli takowe ma, otrzyma dodatkowe punkty, decydujące o kolejności rozpatrywania wniosków, jeśli nie, będzie musiał uzupełnić wykształcenie. Tym razem na uzupełnienie kwalifikacji młody rolnik będzie miał 3 lata, liczone od wypłaty pierwszej raty pomocy. To też korzystna zmiana, ponieważ dotychczas młody rolnik musiał uzupełnić wykształcenie w ciągu 36 miesięcy od dnia doręczenia decyzji o przyznaniu pomocy.

Tylko jeden z małżonków może otrzymać premię

Trzeba również zwrócić uwagę na fakt, że w przypadku małżonków pomoc może otrzymać tylko jedno z nich, niezależnie od tego, czy prowadzą wspólne gospodarstwo, czy odrębne gospodarstwa, niezależnie od rodzaju małżeńskiego ustroju majątkowego (wspólność, czy rozdzielność majątkowa). Dotyczy to również małżonków będących w separacji.

I jeszcze jedna ważna uwaga: premia nie zostanie przyznana również, gdy małżonek osoby ubiegającej się o pomoc, niezależnie od rodzaju małżeńskiego ustroju majątkowego w trakcie trwania małżeństwa lub przed jego zawarciem otrzymał premię dla młodych rolników w ramach PROW 2014–2020, lub PROW 2007–2013, lub SPO 2004–2006, lub rozpoczął prowadzenie działalności rolniczej (wcześniej niż w ciągu 24 miesięcy przed dniem złożenia przez osobę ubiegającą się o pomoc wniosku o premię), lub otrzymał premię na rozwój małych gospodarstw.

Od kiedy liczy się rozpoczęcie działalności rolniczej?

Tak jak dotychczas co do zasady za datę rozpoczęcia prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwie będzie uznawany dzień, w którym rolnik stał się właścicielem/współwłaścicielem lub posiadaczem/współposiadaczem gospodarstwa o powierzchni co najmniej 1 ha użytków rolnych. Taka definicja funkcjonuje od lat i przez ten czas doczekała się również licznych wyjątków dotyczących sytuacji nietypowych – takich jak np. nabycie gospodarstwa w drodze spadku przed ukończeniem 18 lat albo w trakcie nauki.

Aby nie wykluczać z pomocy takich osób, przewiduje się, że jeżeli właścicielem lub posiadaczem gospodarstwa stała się osoba niepełnoletnia, wówczas prowadzenie działalności rolniczej w gospodarstwie rozpoczyna się z dniem uzyskania przez tę osobę pełnoletności, chyba że jest to osoba ucząca się w szkole w systemie dziennym lub studiująca na uczelni w trybie stacjonarnym. Wówczas za datę rozpoczęcia prowadzenia działalności rolniczej uznaje się dzień zakończenia lub zaprzestania tej nauki (jednak nie później niż z dniem ukończenia 26. roku życia) pod warunkiem, że wnioskodawca nie miał przerw w nauce, a w przypadku kontynuowania nauki na uczelni podjęcie nauki nastąpiło w roku uzyskania świadectwa dojrzałości.
Warto tu jeszcze dodać, że w przypadku dziedziczenia prowadzenie działalności rolniczej w gospodarstwie rozpoczyna się z dniem uprawomocnienia się postanowienia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowania przez notariusza aktu poświadczenia dziedziczenia – chyba że zachodzą inne przesłanki, dotyczące osiągnięcia pełnoletności czy pobierania nauki.

Jednak nie tylko nabycie pierwszego hektara może być uznawane za rozpoczęcie prowadzenia działalności rolniczej. Jeżeli kandydat do premii dla młodego rolnika przed nabyciem gospodarstwa wykonał przynajmniej jedną z poniższych czynności, również uważa się datę ich dokonania za datę rozpoczęcia prowadzenia działalności rolniczej:

wystąpienie o przyznanie płatności bezpośrednich, o pomoc finansową dla rolników w ramach programów finansowanych albo współfinansowanych z funduszy UE (chyba że wystąpiono o wsparcie dla młodych rolników, a pomoc nie została przyznana albo została przyznana, ale nie została wypłacona), wystąpienie o pomoc krajową (np. kredyt preferencyjny) na cele związane z prowadzeniem działalności rolniczej (chyba że wystąpiono o kredyt udzielany na utworzenie nowego gospodarstwa),
wejście w posiadanie zwierzęcia gospodarskiego (za wyjątkiem prowadzenia działalności gospodarczej w zakresie obrotu zwierzętami),
rozpoczęcie prowadzenia działu specjalnego produkcji rolnej,
uzyskanie statusu wspólnika lub członka zarządu spółki lub spółdzielni podlegającej wpisowi do rejestru przedsiębiorców w KRS, której celem, lub statutowym celem było, lub jest prowadzenie działalności rolniczej,
zarejestrowanie w CEiDG działalności rolniczej jako głównej.

Jakie gospodarstwa mogą ubiegać się o pomoc?

Tak jak i w poprzednich edycjach tego programu nie każde gospodarstwo będzie się do pomocy kwalifikować. Aby premia mogła być przyznana, gospodarstwo przejmowane przez młodego rolnika w roku bazowym (roku składania wniosku o premię) musi mieć powierzchnię użytków rolnych równą co najmniej powierzchni minimalnej (o czym w dalszej części) lub wielkość ekonomiczną równą co najmniej 15 tys. euro.

Zanosi się więc na sporą zmianę na korzyść gospodarstw prowadzących specyficzną produkcję – np. uprawę roślin w tunelach foliowych lub szklarniach. Takie gospodarstwa mają zwykle dużą wielkość ekonomiczną wynikającą z przeliczników SO, jednak użytkują mniej ziemi, co dotychczas było sporym problemem przy ubieganiu się o premię. Dotychczas przepisy wymagały bowiem od wszystkich młodych rolników posiadania gospodarstwa o minimalnej powierzchni (średnia krajowa, tam gdzie jest ona niższa od wojewódzkiej lub wojewódzka w województwach, gdzie jest ona niższa od krajowej). Z drugiej strony przepis w takim brzemieniu daje również możliwość ubiegania się o premię, gdy gospodarstwo młodego rolnika ma co prawda w roku wyjściowym wymaganą powierzchnię, ale nie spełnia kryterium wielkości ekonomicznej – co dotychczas dyskwalifikowało z możliwości uzyskania premii.

Tak jak dotychczas powierzchnia gospodarstwa młodego rolnika w roku bazowym nie może jednak przekraczać 300 ha, a jego wielkość ekonomiczna – 150 tys. euro.

Jeśli młody rolnik wykazuje w roku wyjściowym gospodarstwo o minimalnej wymaganej powierzchni użytków rolnych, przynajmniej połowa wymaganej minimalnej powierzchni musi stanowić własność beneficjenta, być w jego użytkowaniu wieczystym lub być przez niego dzierżawiona z ZWRSP lub od JST.

Kluczowy biznesplan

Wraz z wnioskiem o przyznanie premii młody rolnik będzie przedkładał w ARiMR biznesplan, w który pokaże stan wyjściowy posiadanego lub planowanego do nabycia gospodarstwa (grunty, budynki, maszyny, uprawy, zwierzęta) oraz swój pomysł na jego rozwój – czyli zwiększenie wielkości ekonomicznej. O ile trzeba powiększyć tę wielkość? Tym razem będzie to zależeć od wielkości ekonomicznej w roku wyjściowym – i tak, jeśli ta wynosiła:

15–25 tys. euro – wzrost musi wynieść przynajmniej 30%,
25–50 tys. euro – wzrost musi wynieść przynajmniej 20%,
50–100 tys. euro – wzrost musi wynieść przynajmniej 15%,
100–150 tys. euro – wzrost musi wynieść przynajmniej 10%.

W przypadku gospodarstw, które w roku wyjściowym miały minimalną wymaganą powierzchnię, ale ich wielkość ekonomiczna nie przekraczała 15 tys. euro, po realizacji biznesplanu będą musiały wykazać się wielkością nie mniejszą niż 19,5 tys. euro.

Zobacz także: Jakie będą dotacje dla młodych rolników i inwestycje dla gospodarstw w KPS?

W zakresie obligatoryjnego powiększenia wielkości ekonomicznej gospodarstwa zmieni się zatem bardzo dużo – dotychczas bez względu na wielkość wyjściową młody rolnik musiał powiększyć wielkość ekonomiczną gospodarstwa o 10%. Teraz projektowane przepisy będą nakładały większe obowiązki w tym zakresie na gospodarstwa startujące z niższego pułapu.

W biznesplanie musimy wskazać również, na co pieniądze z premii będą wydane – w tym zaplanować, że przynajmniej 70% kwoty pomocy wydane będzie na inwestycje w środki trwałe. I tu również mamy pewną zmianę – w nowym rozdaniu premii inwestycje związane z rozpoczynaniem lub rozwojem działalności rolniczej, zaplanowane w biznesplanie, będzie można realizować nie wcześniej niż od dnia złożenia wniosku o premię – za wyjątkiem zaplanowanych inwestycji w środki trwałe, które będzie można realizować dopiero po dniu wypłaty pierwszej raty pomocy. W przeciwnym razie nie będą uwzględnione przy rozliczeniu wydatkowania premii, a przypomnijmy, że składając wniosek o płatność drugiej raty trzeba udokumentować wydatki na całe 200 tys. zł.

Na realizację biznesplanu – a więc także na konieczne powiększenie wielkości ekonomicznej – młody rolnik będzie miał tym razem maksymalnie 3 pełne lata kalendarzowe następujące po roku wyjściowym – czyli roku złożenia wniosku o premię. To też istotna zmiana, ponieważ obecnie termin ten wynosi 36 miesięcy, ale liczone od wypłaty I raty pomocy.

Na co możemy wydać premię?

Jak już wspomniałem, przynajmniej 70% kwoty premii – czyli przynajmniej 140 tys. zł, trzeba wydać na inwestycje w środki trwałe. Mogą to więc być inwestycje:

budowlane związane z budynkami lub budowlami wykorzystywanymi do wytwarzania produktów rolnych, lub przygotowania ich do sprzedaży,
zakup nieruchomości rolnych,
zakup stada podstawowego zwierząt gospodarskich,
zakup nowych maszyn, urządzeń, wyposażenia, sprzętu do produkcji rolnej lub przygotowania do sprzedaży – o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok,
wartości niematerialne i prawne o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok.

Premię będzie można wydać np. na zakup maszyn rolniczych, co dotychczas cieszyło się największym powodzeniem, ale także na zakup gruntów rolnych czy zwierząt.

Warto zwrócić uwagę na bardzo ważną zmianę w porównaniu z obecnym programem – w nowym rozdaniu premii otrzymanej pomocy nie będzie można przeznaczyć na finansowanie zakupów od małżonka beneficjenta, wstępnego lub zstępnego beneficjenta ani wstępnego, lub zstępnego małżonka beneficjenta. Oznacza to, że inaczej niż dotychczas, w ramach wydatkowania premii nie będzie można np. kupić gruntów od rodziców (ale będą oni mogli darować grunty młodemu rolnikowi na utworzenie lub powiększenie gospodarstwa).

Trzeba liczyć punkty. Za jakie kryteria przyznawane są punkty?

Do tego się już zdążyliśmy przyzwyczaić – w nowym rozdaniu premii także trzeba dobrze policzyć punkty, przysługujące za poszczególne kryteria, aby wniosek zebrał ich przynajmniej siedem, bez tego Agencja wniosku nie będzie w ogóle rozpatrywać. A punkty będą przyznawane za:

powierzchnię gospodarstwa w roku wyjściowym – maks. 3 punkty,
kwalifikacje zawodowe – maks. 4 punkty,
różnicę wieku pomiędzy przekazującym gospodarstwo w całości i na własność a młodym rolnikiem – maksymalnie 5 punktów,
przejmowanie przynajmniej jednego gospodarstwa w całości i na własność – 4 punkty (przekazujący może pozostawić sobie nie więcej niż 0,5 ha ziemi rolnej),
uczestnictwo w systemach jakości np. produkcja ekologiczna, QAFP, QMP, IP, Jakość Tradycja, Chronione Nazwy Pochodzenia, Chronione Oznaczenia Geograficzne oraz Gwarantowane Tradycyjne Specjalności – maks. 5 punktów,
wielkość ekonomiczna gospodarstwa wskazanego w biznesplanie w roku wyjściowym – maks. 3 punkty,
prowadzenie produkcji zwierzęcej – 2 punkty (ale musi ona dawać minimum połowę wielkości ekonomicznej),
dotychczasowa aktywność zawodowa wnioskodawcy – 1 punkt (jeśli był domownikiem w rozumieniu przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników lub uczniem albo studentem w systemie dziennym, lub zarejestrowanym bezrobotnym).

Dochodzą nowe obowiązki

Poza dobrze znanymi z poprzednich naborów zobowiązaniami, dotyczącymi konieczności realizacji biznesplanu, prowadzenia gospodarstwa, prowadzenia ewidencji przychodów i wydatków, pojawić się mają także i nowe. Dla przykładu każdy beneficjent premii z nowego naboru będzie zobligowany do skorzystania z doradztwa indywidualnego dla osób rozpoczynających po raz pierwszy prowadzenie gospodarstwa jako młody rolnik w ramach interwencji "Kompleksowe doradztwo rolnicze".

Zobacz także: Premia dla młodego rolnika - czy i kiedy ARiMR może karać beneficjentów?

Na razie wśród obowiązków młodego rolnika nie ma zobowiązania do ubezpieczenia się w KRUS. Mamy za to propozycję innego ograniczenia pozarolniczych aktywności: projektowane wytyczne stanowią, że w okresie realizacji biznesplanu (najpóźniej w roku docelowym), przynajmniej 60% przychodów młodego rolnika ma pochodzić z prowadzonej w gospodarstwie działalności rolniczej.

Kwalifikacje zawodowe

Warunek posiadania odpowiednich kwalifikacji zawodowych lub umiejętności można uznać za spełniony, jeżeli dana osoba ma:

stopień naukowy doktora nauk rolniczych lub doktora nauk weterynaryjnych, lub ukończone studia trzeciego stopnia z dziedziny nauk rolniczych, lub ukończone studia w ramach szkół doktorskich w dziedzinie nauk rolniczych, lub stopień naukowy doktora w dziedzinie nauk rolniczych w dyscyplinie naukowej weterynaria, zootechnika, rolnictwo i ogrodnictwo, technologia żywienia i żywności, lub
ukończone studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, lub jednolite studia magisterskie, lub studia magisterskie na kierunku: rolnictwo, ogrodnictwo, weterynaria (tylko w przypadku, gdy w gospodarstwie jest produkcja zwierzęca), technika rolnicza i leśna, architektura krajobrazu, zootechnika, lub na kierunkach studiów, w ramach których zakres kształcenia, program obejmuje treści przydatne do prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwie jako kierujący, w wymiarze łącznym co najmniej 120 godzin, lub
ukończone studia pierwszego stopnia lub studia drugiego stopnia, lub jednolite studia magisterskie, lub studia magisterskie na kierunku innym niż wymienione powyżej oraz co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie, lub ukończone studia podyplomowe w zakresie związanym z działalnością rolniczą, lub
kwalifikacje na poziomie technika w zawodzie: rolnik, ogrodnik, technik architektury krajobrazu, hodowca koni, pszczelarz, technik weterynarii (tylko w przypadku, gdy w gospodarstwie jest produkcja zwierzęca), technik agrobiznesu, technik mechanizacji rolnictwa, technik mechanizacji rolnictwa i agrotroniki, technik turystyki wiejskiej, technik turystyki na obszarach wiejskich, lub w zawodzie na poziomie zasadniczej szkoły zawodowej: rolnik, ogrodnik, pszczelarz, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych, lub
wykształcenie średnie oraz co najmniej 4-letni staż pracy w rolnictwie, lub
tytuł wykwalifikowanego robotnika lub tytuł mistrza, lub tytuł zawodowy, lub tytuł zawodowy mistrza, w zawodzie: rolnik, ogrodnik, pszczelarz, mechanik operator pojazdów i maszyn rolniczych, uzyskany w formach pozaszkolnych oraz co najmniej 3-letni staż pracy w rolnictwie.

Za staż pracy w rolnictwie uznaje się okres, liczony do dnia złożenia wniosku o premię, w którym dana osoba:

podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie jako rolnik lub domownik, lub ubezpieczeniu społecznemu z tytułu prowadzenia działalności rolniczej w innym państwie członkowskim Unii Europejskiej, państwie członkowskim Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) lub Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej,
była zatrudniona w gospodarstwie na podstawie umowy o pracę, na stanowisku związanym z prowadzeniem produkcji rolnej.

Do tych przychodów będą zaliczały się nie tylko te ze sprzedaży produktów rolnych, ale także dopłat bezpośrednich i innego wsparcia unijnego oraz krajowego, sprzedaży usług rolniczych, sprzedaży przetworzonych w gospodarstwie produktów rolnych w ramach MOL i RHD. Dla osoby, która wiąże swoją przyszłość z rolnictwem i działalnością okołorolniczą wypełnienie tego zobowiązania nie powinno być więc problemem.

Kiedy rusza nabór na premie dla młodego rolnika?

Tego na razie nie wiemy, ale Ministerstwo Rolnictwa opublikowało jako jedne z pierwszych wytyczne, dotyczące nowych zasad funkcjonowania premii dla młodych rolników. Można się zatem spodziewać, że program ten będzie jednym z pierwszych działań inwestycyjnych z nowego PS WPR. Dotychczasowe doświadczenia pokazują także, że nabór wniosków na premie był ogłaszany corocznie. Dlatego i w tym roku się go spodziewamy, ale raczej w drugiej połowie roku.

Trzeba mieć jednak na uwadze, że przedstawione w niniejszym artykule informacje zostały przegotowane w oparciu na niezatwierdzonym jeszcze projekcie wytycznych, a to oznacza, że możliwe są jeszcze zmiany opisanych zasad – o czym będziemy na bieżąco informować na łamach naszego miesięcznika.

Grzegorz Ignaczewski