Tylko 6% rolników poniżej 40 roku życia
"Przyszłość suwerenności żywnościowej w Europie w 2040 r. spocznie na barkach pokolenia młodych i nowych rolników" – stwierdza Wizja dla rolnictwa i żywności UE, dokument Komisji Europejskiej z lipca 2025 roku. To zdanie dobrze oddaje charakter całego dokumentu: jest to rzeczywiście wizja, ponieważ obecnie młodych rolników w Unii Europejskiej jest zaledwie 6%, i nic nie wskazuje na to, by ten odsetek miał wzrosnąć.
Za tym zdaniem idzie jednak zapowiedź konkretnych działań: „Komisja będzie przewodzić pracom nad strategią odnowy pokoleń, która zostanie przedstawiona w 2025 r.” (Wizja, str. 12).
Deklaracja ta została oficjalnie złożona w lutym 2025 r. podczas prezentacji Wizji w Parlamencie Europejskim. Strategia ma zostać przedstawiona jesienią, ale 16 lipca Komisja Europejska przedstawiła propozycję nowej Wspólnej Polityki Rolnej (COM(2025) 560), która ma obowiązywać w latach 2028–2034 i "ma pomóc nowemu pokoleniu rolników zakorzenić się i prosperować".
CEJA: Młodzi nie chcą przejmować gospodarstw
W ocenie Europejskiego Stowarzyszenia Młodych Rolników (CEJA) dotychczasowe działania Unii Europejskiej nie zachęciły młodych sukcesorów do przejmowania gospodarstw rolnych.
– „Odnowa pokoleń wciąż nie została osiągnięta. Mimo istniejących instrumentów Unia Europejska nie zrealizowała swoich celów. Potrzebne są bardziej zdecydowane nakłady finansowe" - czytamy dokumencie "Wspólna Polityka Rolna po 2027 r. dla Odnowy Pokoleniowej", opublikowanym w maju 2025 r.
Dokument zawiera szczegółową analizę stanu sytuacji młodych rolników w Unii Europejskiej i propozycje rozwiązań problemu braku sukcesji w rolnictwie.
30 mld euro dla młodych rolników
Stowarzyszenie proponuje, by po 2027 roku przeznaczyć na wsparcie młodych rolników co najmniej 10% budżetu przeznaczanego dziś na dopłaty bezpośrednie. Obecnie państwa członkowskie mają obowiązek przeznaczać na ten cel co najmniej 3% środków z I filaru WPR – jednak, jak podkreśla CEJA, nie we wszystkich krajach młodzi rolnicy mają realny dostęp do tych pieniędzy.
– „Należy zwiększyć środki na odnowę pokoleń do 30 miliardów euro w latach 2028–2034, co odpowiada 10% obecnego budżetu dopłat bezpośrednich" – czytamy w dokumencie.
Czytaj również: Komisarz Hansen w Warszawie: rolnictwo musi być atrakcyjne dla młodych rolników
III filar WPR dla młodych rolników
Zdaniem CEJA wsparcie dla młodych rolników powinno być potraktowane jako odrębny element Wspólnej Polityki Rolnej – obok płatności bezpośrednich i działań rozwojowych finansowanych z EFFROW. Organizacja chce, by powstał trzeci filar, z osobnym budżetem i własnymi narzędziami, przeznaczonym wyłącznie na wymianę pokoleń w rolnictwie.
– „CEJA jest otwarta na stworzenie trzeciego filaru, z osobnym funduszem przeznaczonym na działania środowiskowe i klimatyczne, współfinansowanym przez państwa członkowskie. W tej strukturze młodzi rolnicy muszą zostać uwzględnieni poprzez zwiększenie dostępnych dla nich środków".
Malta: 14% WPR dla młodych rolników
Chodzi o to, by młodzi rolnicy nie byli zależni od tego, jak poszczególne kraje skonstruują swoje Krajowe Plany Strategiczne. CEJA zauważa, że w obecnym systemie niektóre państwa dają młodym duże wsparcie, a inne ograniczają się do minimum.
– „Decyzje podjęte przez niektóre państwa członkowskie w ramach ich Krajowych Planów Strategicznych pokazują, że można zrobić więcej – na przykład przekroczyć wymagane minimum 3% środków z I filaru (14% na Malcie, 8% w Grecji, 5% na Litwie, Węgrzech i we Flandrii).
Proponowany trzeci filar miałby to wyrównać – zapewniając każdemu młodemu rolnikowi w UE dostęp do takich samych form pomocy, niezależnie od narodowej polityki.
Czytaj również: Wiceminister rolnictwa Adam Nowak: Młodzi rolnicy oczekują godnych warunków życia, stabilności i żeby z pracy w gospodarstwie utrzymać rodzinę
Pieniądze na start w gospodarstwie rolnym
CEJA podkreśla, że młodym nie wystarczy dodatek do hektara. Potrzebują systemu, który pozwoli im realnie wejść do zawodu, przejąć gospodarstwo i utrzymać je przez pierwsze, najtrudniejsze lata.
Wśród potrzebnych narzędzi CEJA wymienia:
- bezzwrotne wsparcie na start działalności,
- dopłaty do inwestycji w gospodarstwach prowadzonych przez młodych,
- programy ułatwiające przejmowanie ziemi i gospodarstw,
- pomoc w rozwiązywaniu sporów rodzinnych przy sukcesji,
- szkolenia, doradztwo i mentoring,
- dopłaty do ubezpieczeń i kosztów związanych z ryzykiem,
- wsparcie w zakresie cyfryzacji i adaptacji do zmian klimatu.
Nowa WPR - propozycje dla młodych rolników
Komisja Europejska zapowiada, że w nowej WPR znajdzie się "zestaw narzędzi" dedykowanych młodym rolnikom, dzięki którym „młodzi rolnicy będą lepiej przygotowani do budowania odnoszących sukcesy, innowacyjnych i zrównoważonych przedsiębiorstw". (Questions and Answers on the CAP post‑2027 proposal).
Narzędzia te mają znaleźć się w Planach Krajowych. Wg KE mają to być:
- pakiet startowy dla młodych osób rozpoczynających działalność rolniczą,
- preferencyjne dofinansowanie inwestycji – do 85% kosztów kwalifikowanych,
- szkolenia, mentoring, doradztwo,
- lepszy dostęp do płatności obszarowych,
- pierwszeństwo w działaniach wspierających małe i rodzinne gospodarstwa.
Młodzi rolnicy mają też korzystać z ułatwień podatkowych, dostępu do ziemi i usług publicznych – jeśli państwa członkowskie zdecydują się takie instrumenty wprowadzić.
Czytaj również: Hansen: Wsparcie dla rolników może być większe – jeśli rządy będą tego chcieć
Brak konkretów
Jednak w dokumentach Komisji nie znajdziemy ani definicji, ani zasad działania któregokolwiek z tych narzędzi. „Pakiet startowy” może oznaczać premię, ale równie dobrze szkolenie lub udział w doradztwie. Nie wiadomo, czym konkretnie ma być „pierwszeństwo w działaniach wspierających”.
Jedynym elementem, który można uznać za realnie wspierający, jest preferencyjne dofinansowanie inwestycji. Pozostałe rozwiązania będą zależeć wyłącznie od tego, czy państwa członkowskie zdecydują się je wdrożyć i jak zostaną zapisane w ich krajowych programach.
"Ambitny cel" - 6% WPR dla młodych rolników
Komisja zapowiada, że jesienią przedstawi Strategię odnowy pokoleń, w której znajdzie się "ambitny cel" finansowy:
„Komisja wezwie państwa członkowskie do przeznaczenia niezbędnych zasobów – ambitny cel na poziomie 6% zostanie ogłoszony w Strategii Odnowy Pokoleń, która zostanie przyjęta jesienią tego roku".
Cel ten nie ma jednak charakteru wiążącego. W przeciwieństwie do obecnego minimum 3% w okresie 2023–2027, zapisane w prawie unijnym 6% to propozycja orientacyjna, bez żadnego zabezpieczenia budżetowego.
Czytaj również: Europejski Bank Inwestycyjny przeznacza 3 mld euro dla rolników!
Atrakcyjność wsi receptą na brak następców w gospodarstwach
Wbrew postulatom CEJA Komisja Europejska nie tylko nie wprowadziła III filara poświęconego młodym rolnikom, ale wprost mówi, że lepiej im będzie w ramach jednego funduszu:
„Integracja WPR z krajowymi i regionalnymi planami partnerstwa (...) umożliwi bardziej kompleksowe i skuteczne podejście w zakresie wsparcia rolników i obszarów wiejskich. Na tym skorzystają zwłaszcza młodzi rolnicy (...) którzy skorzystają z reform i instrumentów zwiększających atrakcyjność obszarów wiejskich. Oznacza to na przykład lepszą łączność, dostęp do podstawowych usług i edukacji (...)
Oznacza to, że wsparcie dla młodych nie będzie miało własnej koperty budżetowej, ani w I, ani w II filarze WPR. Zamiast tego Komisja oczekuje, że państwa członkowskie uwzględnią młodych rolników w swoich planach – i same zdecydują, ile środków im przyznać.
Czytaj również: Debata w PE: „Jeśli nie zaangażujemy młodych w rolnictwo, nie będziemy mieć rolnictwa”
Młodzi rolnicy: będziemy musieli walczyć o pieniądze
W praktyce oznacza to, że młodzi rolnicy wciąż będą zależni od decyzji krajowych administracji – a więc dokładnie od tego, od czego CEJA próbowała ich uniezależnić. Komisja przyznała, że problem istnieje, ale zatrzymała się na poziomie politycznej deklaracji, bez zmiany struktury finansowania.
W ocenie Petera Meedendorpa, przewodniczącego CEJA zastąpienie obowiązkowego progu 3% „ambitnym celem” na poziomie 6% nie rozwiązuje problemu – przeciwnie, przerzuca odpowiedzialność na organizacje młodych rolników.
– Oznacza to, że członkowie CEJA muszą walczyć o pieniądze dla młodych rolników, zamiast – jak dotąd – mieć pewność 3 procent – stwierdził Meedendorp, odnosząc się do propozycji KE, która nie zawiera żadnej gwarantowanej kwoty ani obowiązku finansowego. (Politico, 24.09.2025)
Jak zauważa Politico – to nie poszczególne kraje będą musiały uzasadniać, dlaczego wydają za mało na młodych, tylko sami młodzi rolnicy będą musieli przekonywać władze, że zasługują na większe wsparcie.
KE: przyciągniemy młodych do rolnictwa. Jeżeli się uda
Na oficjalnej stronie internetowej poświęconej "Wizji dla rolnictwa i żywności" w podstronie "Młodzi ludzie w rolnictwie i na obszarach wiejskich" Komisja Europejska podkreśla, że w obecnych planach strategicznych WPR wymiana pokoleń jest uwzględniona jako jeden z 44 wskaźników powiązanych z celami szczegółowymi.
– „Jeżeli uda się zrealizować wyznaczony cel, prawie 377 tys. młodych rolników rozpocznie działalność przy wsparciu z WPR".
To zdanie dobrze oddaje charakter całej unijnej strategii wobec młodego pokolenia – jeśli wszystko pójdzie zgodnie z planem, to może się uda.
Albert Katana
