Nowe badanie opublikowane przez naukowców z Uniwersytetu w Utrechcie wskazuje na realne ryzyko załamania systemu cyrkulacji oceanicznej AMOC. Skutki mogą być poważne – dla klimatu Europy i przyszłości europejskiego rolnictwa.
AMOC: kluczowy element klimatycznej stabilności Europy
Południkowa cyrkulacja wymienna Atlantyku (AMOC), w której skład wchodzi m.in. Prąd Zatokowy, to jeden z najważniejszych elementów globalnego systemu klimatycznego. Odpowiada za transport ciepła z tropików ku północy i ma zasadniczy wpływ na łagodne zimy, układ opadów i równowagę termiczną Europy. Jej osłabienie lub – w najczarniejszym scenariuszu – załamanie, może wywołać poważne zmiany klimatyczne w Europie Północno-Zachodniej.
Zjawisko to nie jest nowe w badaniach naukowych, ale ostatnia publikacja zespołu z Uniwersytetu w Utrechcie (Van Westen et al., 2025) wprowadza nową jakość: wskazuje na konkretne wskaźniki poprzedzające przejście systemu przez punkt krytyczny i umiejscawia początek nieodwracalnych zmian w okolicach roku 2063 – przy założeniu umiarkowanych emisji gazów cieplarnianych.
Skutki dla Europy: mniej opadów, większa niestabilność pogodowa
Według autorów badania, całkowite załamanie AMOC – choć rozciągnięte w czasie – może doprowadzić do gwałtownego spadku temperatur w Europie, zmniejszenia opadów i wyraźnej destabilizacji klimatu. W praktyce oznacza to:
- większe ryzyko susz, szczególnie w sezonie letnim,
- trudniejsze warunki dla produkcji rolnej (niższa retencja glebowa, skrócony okres wegetacyjny),
- wzrost zmienności pogodowej zimą (ekstremalne mrozy, burze).
W badaniu nie podano precyzyjnych prognoz temperatur, ale autorzy posługują się określeniami takimi jak „gwałtowne ochłodzenie”, „znaczący spadek opadów” czy „katastrofalne skutki dla rolnictwa” (Van Westen et al., 2025).
Komisarze reagują: AMOC jako zagrożenie strategiczne
Badanie wywołało natychmiastową reakcję wśród polityków zajmujących się klimatem. Komisarz UE ds. klimatu Wopke Hoekstra określił je jako „sygnał ostrzegawczy” i przypomniał, że:
„Prąd Zatokowy może się załamać za naszego życia. Przy umiarkowanej emisji CO₂ osiągniemy punkt krytyczny około 2063 roku. Przy wysokich emisjach upadek może rozpocząć się już w 2055 roku”.
Jeszcze dalej poszła Teresa Ribera, wiceprzewodnicząca Komisji Europejskiej odpowiedzialna za politykę ekologiczną, sugerując, że AMOC powinien zostać uznany za zagrożenie dla bezpieczeństwa narodowego - jak podało Politico.
Kontekst polityczny: badanie w momencie negocjacji budżetu UE
Publikacja zbiegła się z rozpoczęciem dyskusji na temat przyszłej perspektywy finansowej Unii Europejskiej na lata 2028–2034. W projekcie Komisji Europejskiej klimat nie figuruje już jako osobna oś priorytetowa, lecz jako komponent działań związanych z konkurencyjnością, bezpieczeństwem energetycznym i polityką spójności.
W tym kontekście pojawienie się badania wskazującego na „nieodwracalne i katastrofalne skutki zmian klimatu” może zostać odczytane również jako impuls do wzmocnienia argumentacji na rzecz utrzymania – lub przywrócenia – ambicji klimatycznych w nowym budżecie.
Hoekstra sam odnosi się do tego nastroju, pisząc:
„Istnieje poczucie, że zmiany klimatyczne zeszły na dalszy plan, ponieważ jesteśmy tak zajęci zajmowaniem się innymi palącymi problemami. […] Wielkie podziękowania dla tych naukowców za to, że dali nam kolejny poważny sygnał alarmowy dla klimatu”.
Wnioski dla rolnictwa i polityki klimatycznej
Z perspektywy europejskiego rolnictwa ryzyko załamania AMOC – choć nadal trudne do jednoznacznego oszacowania – musi być traktowane poważnie. Skutki dla produkcji rolnej mogą być silniejsze niż jakikolwiek pojedynczy mechanizm klimatyczny obserwowany w ostatnich dekadach. Kluczowe wyzwania to:
- inwestycje w retencję wodną i nawodnienia,
- dopasowanie płodozmianów i odmian do zmieniających się warunków klimatycznych,
- większy nacisk na adaptację (nie tylko redukcję emisji),
- przewidywalność i stabilność finansowania działań klimatycznych w nowym budżecie UE.
Podsumowanie:
Badanie opublikowane przez naukowców z Utrechtu przypomina, że system klimatyczny Ziemi nie jest liniowy i przewidywalny. Zmiany mogą być gwałtowne i nieodwracalne. Polityka klimatyczna – niezależnie od sporu o formę Zielonego Ładu – wymaga kontynuacji, a rolnictwo musi znaleźć się w centrum strategii adaptacyjnych. Europa nie może pozwolić sobie na to, by klimat znów zaskoczył ją zimą.
