Umowa z Mercosur ma wady prawne?
Jak podaje Politico, ponad 100 posłów do Parlamentu Europejskiego zamierza zgłosić wniosek o rezolucję, która zobowiąże Parlament do zwrócenia się do TSUE o ocenę zgodności umowy z prawem UE. Jednym z liderów tej inicjatywy jest poseł Krzysztof Hetman z frakcji EPL, wiceprzewodniczący Komisji Rolnictwa PE. Wśród innych wnioskodawców Politico wymienia Martę Wcisło i François-Xaviera Bellamy‘ego (EPL), Pascala Canfina z Renew, Raphaëla Glucksmanna z S&D oraz Majdouline Sbaï z Zielonych.
Wśród tych nazwisk nie ma liderów prawicowych frakcji w PE – Europejskich Konserwatystów i Reformatorów (EKR), Patriotów dla Europy (PdE) ani Tożsamości i Demokracji (TiN).
Czy Mercosur da się jeszcze zablokować? Rolnicy i europosłowie szykują pozew
Rekompensaty za ograniczanie wyrębu lasów
Posłowie do Parlamentu Europejskiego chcą, by Europejski Trybunał Sprawiedliwości zbadał, czy zgodne z prawem Unii Europejskiej jest wprowadzenie do umowy z Mercosur tzw. mechanizmu równoważenia. To przepis, który umożliwia krajom Mercosur domaganie się większych niż zapisane w umowie kontyngentów eksportowych lub obniżenia ceł, jeśli uznają one, że przestrzeganie unijnych przepisów środowiskowych przynosi im straty finansowe.
Jak twierdzi Politico w artykule „Umowa z Mercosur grozi osłabieniem unijnych przepisów przeciwwylesieniowych” z grudnia 2024 r.:
„Kraje Mercosuru uważają rozporządzenie UE w sprawie wylesiania (EUDR) za taki środek. Urugwaj uważa, że mechanizm równoważenia pozwoli Mercosurowi przeciwdziałać skutkom, jakie jednostronne środki UE (takie jak Zielony Ład) mają lub mogą mieć na eksport z krajów Mercosuru”.
Pominięcie parlamentów przy ratyfikacji umowy z Mercosur
Posłowie chcą też, by TSUE wydał orzeczenie w sprawie podstawy prawnej podziału umowy z Mercosur na część handlową i partnerską. Komisja Europejska zastosowała ten manewr prawny (o tej możliwości pisaliśmy już w grudniu 2024 r.), by uniemożliwić parlamentom państw członkowskich zablokowanie przyjęcia umowy.
Taka możliwość istniała, na co wskazuje stanowisko polskiego Sejmu, który w lipcu 2025 r. przyjął uchwałę w sprawie umowy UE-Mercosur. Czytamy w niej:
„Sejm Rzeczypospolitej Polskiej sprzeciwia się planom Komisji Europejskiej w zakresie odejścia od procedury ratyfikacji tej umowy przez poszczególne państwa na rzecz zatwierdzenia jej wyłącznie przez Radę Unii Europejskiej i Parlament Europejski. Mając powyższe na uwadze, Sejm Rzeczypospolitej Polskiej wspiera polski rząd w staraniach w celu zablokowania przygotowanej przez Komisję Europejską umowy Unia Europejska – Mercosur w jej obecnej formie”.
Zagrożenia dla bezpieczeństwa żywności
Parlament ma też wątpliwości co do praktycznej możliwości stosowania tzw. zasady ostrożności (precautionary principle) w umowie z Mercosur.
To kluczowa dla handlu produktami rolnymi zasada, która umożliwia UE wprowadzanie środków chroniących bezpieczeństwo żywności. Jeżeli pojawia się podejrzenie, że dana substancja, technologia lub produkt może zaszkodzić zdrowiu lub środowisku, UE może: ograniczyć ich stosowanie, zakazać wprowadzenia na rynek, wprowadzić dodatkowe normy lub kontrole - zanim zagrożenie zostanie w 100% potwierdzone.
Europosłowie obawiają się, że mechanizm równoważenia może ograniczyć możliwość UE do stosowania zasady ostrożności i otworzyć drogę do kwestionowania unijnych regulacji środowiskowych i zdrowotnych (np. EUDR, norm fitosanitarnych) przez państwa Mercosur. Dlatego chcą, by TSUE ocenił zgodność umowy z prawem UE w zakresie zasady ostrożności.
Kto przeciwko Mercosur?
Politico podaje, że inicjatywa ma bardzo szerokie poparcie, obejmujące posłów z EPP, S&D, Renew, Zielonych i Lewicy. Najwięcej podpisów pochodzi z krajów od lat sceptycznych wobec Mercosuru.
– „Sygnatariusze pochodzą głównie z krajów, które tradycyjnie sprzeciwiają się tej gigantycznej umowie, takich jak Polska, Francja, Belgia i Irlandia” – informuje portal.
Belgijska europosłanka Saskia Bricmont mówi Politico, że działania posłów mają zagwarantować legalność całego procesu.
– „Pomimo czasami rozbieżnych opinii na temat zalet i wad umowy z Mercosurem, musimy zapewnić jej pełną zgodność z naszymi traktatami europejskimi” – podkreśla posłanka Zielonych.
Mercosur podważy Zielony Ład?
W tekście „Umowa z Mercosur grozi osłabieniem unijnych przepisów przeciwwylesieniowych” Politico przytacza analizy wskazujące, że mechanizm równoważenia może prowadzić do konfliktów na tle stosowania EUDR i Zielonego Ładu.
Greenpeace ostrzega, że ten zapis podważa fundament europejskiej polityki środowiskowej.
– „Grozi to podważeniem sztandarowego elementu Europejskiego Zielonego Ładu i stworzeniem niebezpiecznego precedensu” – czytamy w materiale.
Eksperci ClientEarth także dostrzegają ryzyko sporów handlowych.
– „Komisja potencjalnie naraziła każde państwo członkowskie na spory handlowe z krajami Mercosuru” – ocenia cytowany prawnik Michael Rice.
Mercosur dopiero za rok?
Politico wskazuje, że skierowanie sprawy do TSUE może znacząco wydłużyć proces ratyfikacji.
– „Negatywna opinia sądu w sprawie porozumienia handlowego postawiłaby władze wykonawcze UE w niemożliwej sytuacji, biorąc pod uwagę, jak drażliwa jest ta kwestia w całym bloku. Wszelkie wymagane poprawki mogłyby z łatwością opóźnić proces o rok. Jeśli rezolucja zostanie przyjęta podczas następnej sesji plenarnej Parlamentu Europejskiego, która odbędzie się w dniach 24–27 listopada, może to zniweczyć starania Komisji Europejskiej o podpisanie umowy przed świętami Bożego Narodzenia” – podaje portal.
Albert Katana
na podstawie: Politico: "EU Parliament throws up last-minute hurdle to Mercosur deal", "Mercosur deal risks weakening EU anti-deforestation rules"; Monitor Polski: Uchwała Sejmu RP z dnia 25 lipca 2025 r. w sprawie umowy UE – Mercosur
